چکیده:
سیل به عنوان یکی از مهمترین سوانح طبیعی همواره مورد توجه بشر بوده و در سالهای اخیر با توجه به پدیدهی گرمایش جهانی و تغییر شکل بارشها از حالت جامد به مایع، لزوم توجه بیشتر به آن احساس میشود. در حوضههای کوهستانی که از رژیم برفی برخوردارند، معمولا وقوع بارش با رخداد سیلاب همزمان نیست. با این وجود، در برخی موارد رخداد بارش فرین منجر به وقوع سیلابهای مهیب و خانمان برانداز، شده است. هدف از این پژوهش، بررسی ساز و کار سامانههایی است که همزمان با وقوع بارشهای فرین، دبیهای سیلابی را به دنبال داشته است. بدین منظور، دادههای بارش روزانه 23 ایستگاه هواسنجی استان چهارمحال و بختیاری از 12/10/1379 تا 30/7/1391، دادههای دبی روزانه ایستگاه آبسنجی بهشتآباد در بازهی زمانی 1/1/1377 تا 29/12/1389 و دادههای تراز میانی هوا سپهر شامل متغیرهای ارتفاع ژئو پتانسیل، فشار تراز دریا، بادمداری، باد نصفالنهاری، امگا، دما و رطوبت ویژه که از مرکز ملی پیشبینیهای محیطی/ مرکز ملی پژوهشهای جوی ایالات متحده آمریکا اخذ، و به کار گرفته شد. سپس بر مبنای رویکرد محیطی به گردشی مورد واکاوی همدید قرار گرفت. واکاوی آماری دادههای روزانهی بارش رواناب نشان داد که رابـطهی معناداری بین بارش ایستگاههای حوضه و مـقدار رواناب در زمان رخداد بارش وجود نـدارد. به نظر میرسد عدم همزمانی وقوع بارش با رخداد رواناب، ناشی از ریزشهای جامد است. در حالی که در رخدادهای همزمان بارش- رواناب، ریزشهای مایع بوده است. واکاوی همدید نشان داد، وجه تمایز بین سامانههای با بارش مایع و جامد، در نحوهی تامین رطوبت آنهاست. به طوری که رویدادهای بارشی مایع، با استقرار سامانهی واچرخندی بر روی دریای عرب همراه است که این سامانه هوای گرم و مرطوب دریای عرب را به داخل فرود عمیق مدیترانه هدایت نموده و هوای گرم و مرطوب، پس از عبور از دریای سرخ و خلیح فارس تقویت شده و بر محتوای رطوبتی آن افزوده شده و در نتیجه در اثر ناپایداری شدید ایجاد شده در جلوی فرود عمیق مدیترانه صعود نموده و رخداد بارشهای سیلزا در زاگرس مرتفع، به ویژه حوضهی بهشتآباد را به دنبال دارد.
In mountainous areas with snow regimes، the precipitation is not usually affected by flood event. However، in some cases extreme rainfall causing flood events is fearsome and destructive. Despite the lack of synchronicity of extreme rainfall and discharge of floods، in some cases extreme rainfall coincides with huge floods. For this purpose، daily precipitation data from 23 meteorolgical stations of Chaharmahal and Bakhtiari Province 28.02.2001 to 21.10.2012، daily discharge datga of Beheshtabad hydrometric station in the period 21.03.1998 to 20.03.2011 and atmosphere data at 500 hfa level including variables of geopotential height، sea level pressure، zonal wind، meridional wing، omega، temperature and specific humidity، taken from NCEP/NCAR were used. The based on environmental to circulating approach they were analyzed. Synoptic analysis showed that the difference between systems with solid and liquid precipitation is in the manner of supply of their moisture. Liquid precipitation occurrence، with the establishment of anaticyclone system on the Arabian Sea is coupled. This system، due to warm and humed air mass of Arabian Sea sinks into the AMediterranean deep trough. The warm and humid air mass، the crossing of the Red Sea and the Persian Gulf are strengthened and the moisture content is added. The warm and humid air mass، in the crossing of the Red Sea and Persian Gulf strengthens and the amount of moisture is added. The rises of air causes huge instability in fron of the Mediterranean deep trough system a creates flood-causing precipitation event in the high Zagros and especially in Beheshtabad Basin.
خلاصه ماشینی:
به طوری که رویدادهای بارشی مایع ، با استقرار سامانه ی واچرخندی بر روی دریای عرب همراه است که این سامانه هوای گرم و مرطوب دریای عرب را به داخل فرود عمیق مدیترانه هدایت نموده و هوای گرم و مرطوب ، پس از عبور از دریای سرخ و خلیح فارس تقویت شده و بر محتوای رطوبتی آن افزوده شده و در نتیجه در اثر ناپایداری شدید ایجاد شده در جلوی فرود عمیق مدیترانه صعود نموده و رخداد بارش های سیل زا در زاگرس مرتفع ، به ویژه حوضه ی بهشت آباد را به دنبال دارد.
نکته ی بسیار مهم و قابل توجه ، حرکت واچرخندی سامانه ای که در جنوب شبه جزیره ی عربستان و دریای عرب مستقر شده ، موجب هدایت هوای گرم و مرطوب دریای عرب به داخل فرود بلند مدیترانه و سپس در امتداد بادهای غربی به سمت غرب ایران و رشته کوهای زاگرس منتقل شده و در اثر ناپایداری شدید زمینه ساز وقوع بارش های مایع فرین بر روی این منطقه شده است .
بررسی ها نشان داد که در هر دو مورد رخداد بارش فرین در حوضه ی استقرار فرود عمیق مدیترانه در تراز میانی هواسپهر که هوای سرد عرض های شمالی را بر روی دریای مدیترانه هدایت نمود و شیو دمایی ایجاد شده فرایند جبهه زایی را به دنبال داشته است .