چکیده:
مرکز حدیثی بغداد در تاریخ فکر امامیه هماره با اهمیت بوده است. لذا آگاهی از تاریخ حدیث امامیه در بغداد، ما را در تحلیل تاریخ امامیه یاریرسان خواهد بود. در این نوشتار نشان داده شده است که با مهاجرت اصحاب امامیه از کوفه به بغداد و نیز با تلاش اصحاب بغدادی تبار، مدرسه حدیثی امامیه در اواخر سده دوم پای گرفته و تا پایان نیمه اول سده سوم نیز فعال بوده است. مدرسه حدیثی بغداد یکی از تامینکنندگان مهم حدیث برای سایر مناطق امامینشین بوده است و در این مدرسه بسیاری از آثار حدیثی برای نخستین بار تالیف شده و در دورههای بعد در تدوین جوامع حدیثی مورد استفاده قرار گرفت. همچنین در این مقاله نشان داده شده که خاندانهای حدیثی امامیه بغداد در شکوفایی مدرسه حدیثی این شهر نقشآفرین بودهاند. در پایان به افول مدرسه حدیثی بغداد در اواخر نیمه اول سده سوم بر اثر فشارهای سیاسی خلافت عباسی اشاره شده است.
خلاصه ماشینی:
پرسش اساسی این نوشتار _ که به تطور جریان حدیثی امامیه در بغداد باز میگردد _ این است که مدرسه حدیثی امامیه از چه زمانی در بغداد شکل گرفت و از چه جایگاهی در تاریخ فکر امامیه برخوردار بوده است؟ به همین ترتیب، پاسخ به این پرسشها در این نوشتار حایز اهمیت است که آیا بغداد تنها محلی برای نشر و عرضه حدیث امامیه به شمار میرفته یا آن که یک مدرسه مستقل حدیثی محسوب میشده است؟ تعامل مدرسه حدیثی بغداد با سایر مراکز حدیثی امامیه در زمینه مبادلات حدیثی به چه میزان بوده است؟ همچنین حجم محصولات و آثار حدیثی بغدادیان به چه میزان بوده است؟ و در آخر، این که سرانجام این مدرسه حدیثی به کجا انجامید؟ با وجود دیدگاه رایج _ که کوفه را به عنوان تنها آبشخور معرفت حدیثی قم و دیگر مناطق امامی نشین میشناسد _ به نظر میرسد که مرکز حدیثی بغداد، در کنار کوفه یکی از فعالترین و ریشهدارترین مراکزی بود که نقش برجستهای در حفظ، ساماندهی و انتشار حدیث در قالب تألیف آثار حدیثی در تاریخ امامیه ایفا میکرد.
با حضور اصحاب سرشناس ائمه( در بغداد و برپایی جلسات علمی توسط آنان، این شهر به یکی از پایگاههای مهم فکری و اجتماعی امامیه مبدل گردید؛ مثلا حاصل تلاشهای علمی هشام بن حکم، متکلم نامور امامی، در بغداد 3 تربیت اندیشمندانی همچون محمد بن خلیل سکاک بغدادی و یونس بن عبدالرحمن، مولی آل یقطین مقیم بغداد، بوده است.
1 فرد شاخص دیگری که تقریبا همزمان با ابن ابی عمیر در حوزه حدیثی بغداد ایفای نقش میکرد، یونس بن عبدالرحمن است که افزون بر فعالیتهای کلامی، در نشر حدیث امامیه نیز کوشا بوده و در این عرصه افرادی قابل ملاحظهای در نزد او تلمذ کردند.