چکیده:
تعیین هر یک از سورههای نصر، مائده و توبه بهعنوان آخرین سوره نازل شده، همواره یکی از مسائل اختلافی میان قرآنپژوهان بوده است؛ بهویژه آنکه بخشهای مهمی از آیات این دو سوره که قراین قویتری برای «آخر ما نزل» واقع شدن دارند، در تعارض با یکدیگر قرار گرفته و مفسران را بهخصوص با عنایت به نقلها و فهرست نزولهای متفاوت، دچار چالش و سردرگمی کرده است. در این نوشتار با توجه به قراین برونمتنی همچون روایات ترتیب نزول، روایات خاص «آخر ما نزل»، فهرستنگاریهای مسلمانان و مستشرقان، و قراین درونمتنی همچون بافت آیات هر سوره و آیات دارای شان نزول با زمان مشخص، دیدگاه آخرین بودن سوره مائده تقویت گشته و به برخی از نتایج آن از جمله تعامل مسالمتآمیز با اهل کتاب و مشرکان غیرحربی اشاره شده است.
خلاصه ماشینی:
"آخرین نزول؛ مائده یا توبه؟ رهیافتی جدید به مسأله آخرین سوره نازل شده قرآن کریم 1 زهرا کلباسی (نویسنده مسؤول)** امیر احمدنژاد*** چکیده: تعیین هر یک از سورههای نصر، مائده و توبه بهعنوان آخرین سوره نازل شده، همواره یکی از مسائل اختلافی میان قرآنپژوهان بوده است؛ بهویژه آنکه بخشهای مهمی از آیات این دو سوره که قراین قویتری برای «آخر ما نزل» واقع شدن دارند، در تعارض با یکدیگر قرار گرفته و مفسران را بهخصوص با عنایت به نقلها و فهرست نزولهای متفاوت، دچار چالش و سردرگمی کرده است.
در این نوشتار با توجه به قراین برونمتنی همچون روایات ترتیب نزول، روایات خاص «آخر ما نزل»، فهرستنگاریهای مسلمانان و مستشرقان، و قراین درونمتنی همچون بافت آیات هر سوره و آیات دارای شأن نزول با زمان مشخص، دیدگاه آخرین بودن سوره مائده تقویت گشته و به برخی از نتایج آن از جمله تعامل مسالمتآمیز با اهل کتاب و مشرکان غیرحربی اشاره شده است.
در این میان، ابن عاشور پس از بیان اقوال گوناگون درباره زمان نزول سوره مائده، به داوری میان آنها پرداخته و با عنایت به مقایسه محتوای دو سوره توبه و مائده، آغاز نزول مائده را در مدینه قبل از خروج پیامبر برای حجۀالوداع، و پایان آن را در حجۀالوداع دانسته است؛ زیرا در سوره برائت از وضعیت منافقان، فراوان سخن گفته که این متناسب با وقایع سال نهم هجرت است، در حالی که در سوره مائده، جز یک مورد، سخنی از نفاقافکنان به میان نیامده که این خود حاکی از آن است که سوره مائده پس از حل نسبی معضل نفاق و زمانی که تنها موضوع تعامل با اهل کتاب و دستاندازی آنان باقی مانده بود، نازل شده است (ابن عاشور، 5/5-7)."