چکیده:
سازمان همکاری شانگهای از جمله نهادهای مهم منطقهای است که ایران میتواند با حضور موثر در آن از ظرفیتهای ابزاری و حقانیتبخش این نهاد برای افزونسازی منافع خود استفاده کند. صرفهنظر از منافع خرد، یکی از مطلوبیتهای کلان عضویت مؤثر در این سازمان، مشارکت نسبی در چگونگی تنظیم ترتیبات در مرزهای شمالی کشورمان است. بهرغم وضوح این مزایا، روندها حاکی از عدم حضور موثر تهران در این سازمان است. در میان عوامل مختلف، ترجیح رویکرد «یکسونگر» به «عملگرا» و پیرو آن اتکای به «فرضهای پیشینی» چون ضدیت ماهوی سازمان همکاری شانگهای با غرب، «دشمنی» پایدار میان مسکو و واشنگتن و تلقی از روسیه به عنوان «شریک راهبردی» سببی مهم در این ناکامی بوده است. به تبع این «فرضها»، ایران در پی آن بوده تا به کمک «دوستان» خود در این سازمان، نسبت به جبههسازی در برابر غرب اقدام نماید. در مقابل، روسیه بر اساس اصل «عملگرایی» در سیاست خارجی خود به سازمان همکاری شانگهای و اعضای آن صرفا به عنوان ابزارهایی برای تامین منافع «عینی» خود مینگرد. به این اعتبار و با عنایت به حضور همزمان ایران و روسیه در سازمان همکاری شانگهای، در این نوشتارضمن قیاس رویکرد تهران و مسکو به این سازمان، چرایی ناکارآمدی حضور ایران به روش توصیفی- تحلیلی مورد تحلیل قرار خواهد گرفت.
خلاصه ماشینی:
عدم توجه اعضای شانگهای به برخی از پیشنهادهای ایران بـه عبـارتی عـدم امکـان اجرایـی شدن آنها در شاکله فعلی این سازمان و مهم تر از آن مصوبه شورای وزیران خارجه آن در مـه ٢٠١٠ در تاشکند (٢٠١٠ ,Воробьев) که در نشسـت ژوئـن سـران آن نیـز بـه تصـویب رسید (٢٠١٠ ,"?пропуск" в ШОС"Кто Получит ") و بر اساس آن مقرر شـد کـه درخواست کشورهای خواهان عضـویت تنهـا در صـورت عـدم مواجهـه آنهـا بـا تحـریم هـای بین المللی مورد بررسی قرار گیرد (که بیش از هر کشور دیگری خطـاب آن بـه ایـران بـود)، دال های دیگری بر ناصحیح بودن پیش فـرض هـای تهـران از سـازمان همکـاری شـانگهای و کارویژه های آن از یک سو و مخالفت اعضای این مجمع سیاسی با این پیش فرض ها از سـوی دیگر است .
به عنوان مثال ، هرچند آقای احمـدینـژاد در دیـدار بـا مدودف در حاشیه نشست سران سازمان همکـاری شـانگهای در یکـاترین بـورگ از تهـران و مسکو به عنوان « همسایه طبیعی» و « متحد» یاد و تصریح کرد که ؛ « موقعیـت اقتصـادی، سیاسی و توانمندیهای ایران و روسیه بستر لازم بـرای تاثیرگـذاری دو کشـور بـر تحـولات جهانی را مهیا نموده است »، اما رئـیس جمهـور روسـیه تنهـا بـه ابـراز امیـدواری نسـبت بـه گسترش روابط و این که ؛ « ایران و روسیه کشـورهای صـاحب اثـری در عرصـه منطقـه ای و جهانی هستند و با توجه به شرایط موجود باید بتوانند نقش خود را در این عرصه ها به خوبی ایفا کنند»، بسنده کرد.