چکیده:
یکی از مسائل انسان شناسی که برخی از متفکران درباره آن پژوهش نموده اند «ازخودبیگانگی» است. در اینکه «ازخودبیگانگی» چیست و چگونه به وجود می آید، هر کس با توجه به دیدگاهی که درباره ماهیت و حقیقت انسان اتخاذ نموده، جواب خاصی به آن داده است. در تحقیق حاضر، با بررسی و تحلیل تعاریف مختلف «ازخودبیگانگی»، ماهیت و چیستی این مفهوم بیان شده، و با بهره گیری از آیات و روایات به این نتیجه رهنمون گردیده است که حقیقت انسان همان نفس اوست که با تعابیری مانند «من» و «خود» از آن یاد می شود. رشد و تعالی این حقیقت وابسته به ارتباط داشتن با خداست، به طوری که اگر آدمی خدا را فراموش نماید و با او بیگانه شود، «خود» را فراموش نموده، از آن نیز بیگانه می شود. از این جهت، «ازخودبیگانگی» را باید در «بیگانگی از خدا» جستجو نمود.
خلاصه ماشینی:
در تحقیـق حاضـر، بـا بررسـی و تحلیل تعاریف مختلف «ازخودبیگانگی»، ماهیت و چیستی این مفهوم بیان شده ، و با بهره گیری از آیات و روایات به این نتیجه رهنمون گردیده است که حقیقت انسان همان نفس اوست که با تعابیری مانند «من » و «خود» از آن یـاد مـیشـود.
(ابن منظور، ١٩٩٥، ٢٣٣/١٤؛ فیومی، ١٤٠٥، ٦١٧/١٢؛ دهخـدا، ١٣٧٣: ٢٠٠٠٨/١٣؛ انـیس ، ١٣٦٧: ٩٤٠/١٢؛ راغب اصفهانی، ١٤١٢: ٨١٨) از میان این معانی، «روح » بـه صـورت مستقیم با بحث ازخودبیگانگی سازگاری دارد و ازآنجاکـه «حقیقـت الشـیء» در مورد انسان ، بر روح منطبق میشود، این معنا نیز قابل استفاده است .
ک. مطهری، ١٣٧٨: ١ – ١٢١/٢) نفس در قرآن در قرآن کریم ، نفس دارای کاربردهای گوناگونی است : ذات ، شخص انسان [یعنی موجودی که مرکب از روح و بدن است ]، روح انسان و مراتبی از نفس با توجه به اینکه نفس انسان دارای مراتبی مانند مسوله ، اماره ، لوامه و مطمئنه است ، برای بیان این مراتب نیز «نفس » استعمال میشود].
یکی از این معانی که هم لغت بر آن دلالت دارد و هم در قرآن و کلمات اندیشمندان به کار رفته است روح انسان / است ، که با کلماتی مانند «من » و «خود» از آن یاد میشود.
ک. جوادی آملی، ١٣٨٢: ١٥/١٥- ٣١؛ همو، ١٣٨٧: ٨٨ و٩٧؛ همو، ١٣٨٩: ١٧٨/٢؛ مصباح یزدی، ١٣٨٨: ٨٥-٩٣) لذا، تا وقتی که انسان خدا را دارد، خود را دارد و تا وقتی که خود را دارد، خدا را نیز دارد و اگر دنبال هر چیز دیگری غیر از خدا برود، «ناخود» بروز و ظهور میکند و این یعنی بیگانگی از خود ثانیا، انسان عین ربط به خداوند است و خداوند مقوم آن به شمارمیرود و وجود مقوم مقدم بر وجود رابط است .