چکیده:
بررسی و مطالعۀ طومارهای نقالی بهعنوان بخشی مکتوب از سنت حماسیـ رواییـ شفاهی ایرانزمین با آن حجم انبوه و پیچیدۀ قصهها گاه دشوار مینماید؛ اما تجزیۀ این متون به بنمایههای سازندهشان، زمینه را برای مطالعۀ روشمند آنها، بررسیهای درونمتنی و نقد و ارزیابی مضمونها هموار میسازد. با استفاده از فهرست جهانی طبقهبندی بنمایههای روایات عامه، چارچوبی فراهم میآید تا بنمایههای طومارها دستهبندی و فهرست شوند. این فهرست سبب دسترسی آسانتر به هر بنمایه در روایات مختلف، ریشهیابی، بررسی سیر تطور، تکامل، تأثیرپذیری و بقای هر بنمایه در دورههای مختلف و نیز مطالعات تطبیقی روایتها میشود و بستر مطالعۀ تحلیلی طومارها را با توجه به بنمایههای موجود در آنها فراهم میآورد. هدف این مقاله نشاندادن انطباق فهرست جهانی بنمایهها با روایات عامۀ فارسی، بهویژه روایات حماسی عامه و شیوهای از تحلیل متون طوماری است. این پژوهش با فهرستکردن بنمایههای داستان هفتخان رستم از طومار هفتلشکر میکوشد تا انطباق الگوی فهرست بنمایهها را بر روایات ایرانی نشان دهد و با تحلیل برخی بنمایههای موجود، ویژگیهایی هرچند اندک از طومارهای نقالی را بهعنوان پارهای از روایات عامۀ فارسی آشکار سازد و نیز با یافتن بنمایههایی نو، غنای فرهنگ، ادب و سنت شفاهی ایران را روشن نماید. این شیوۀ فهرستکردن میتواند به منزلۀ الگویی برای تمام روایات شفاهی باشد تا از این طریق به حجم عظیم قصهها سامانی داده شود و دسترسی آسانتر به محتوای آنها فراهم آید.
The study of Persian storyteller's scrolls (Tumārs) as written documents of Iranian epic tradition، is sometimes difficult due to their massive volumes and intricate stories. However، dividing these texts into their elements facilitates inter-textual analyses.
With the use of the global motif-index of folk literature، a framework will be shaped to index motifs for Tumārs. This motif-index enables easier access to each motif in different narratives، rooting the motifs and analysis of development، evolution، influences and survival of each motif in different eras as well as comparative studies of narratives. This index also will facilitate a basis for analytical and stylistic study of Tumārs according to their motifs.
The purpose of this article is to show the consistency of global motif-index with Persian folk tales especially epic tales and a kind of text analysis with this pattern.
By indexing motifs of Rostam's seven labors in Haft lashkar، this paper aims to show that the framework of motif-index is consistent with Persian folk narratives and by analyzing the motifs of this tale، some little characteristics of Persian Tumārs are shown. Hence، it highlights the richness of Iranian folk literature and tradition by adding new motifs to the global index. This kind of indexing can be used as a framework for all Persian folktales to manage all those massive stories and for easier access to their contents.
خلاصه ماشینی:
"این پژوهش با فهرست کردن بن مایه های داستان هفت خان رستم از طومار هفت لشکر می کوشد تا انطباق الگوی فهرست بن مایه ها را بر روایات ایرانی نشان دهد و با تحلیل برخی بن مایه های موجود، ویژگی هایی هرچند اندک از طومارهای نقالی را به عنوان پاره ای از روایات عامة فارسی آشکار سازد و نیز با یافتن بن مایه هایی نو، غنای فرهنگ ، ادب و سنت شفاهی ایران را روشن نماید.
طومارهای نقالی بخش نسبتا مهمی از ادب عامة ایران زمین به شمار می آیند؛ اما متأسفانه به سبب عامه بودن این میراث مکتوب ارزشمند، ادبا و پژوهشگران کمتر به آن توجه کرده اند؛ درحالی که مطالعة این طومارها از نظر تحقیق در حماسة ملی و روشن کردن جزئیات و گوشه های تاریک آن ، اهمیت بسیار دارد و اگر محققان فرهنگ عامه آن ها را مورد توجه قرار دهند، شک نیست که در این پژوهش به مقداری از روایت های اصیل و کهن حماسة ملی دست خواهند یافت و بدین وسیله بسیاری از مسائل روشن خواهد شد و نیز ممکن است صورت هایی دیگر و روایت هایی تازه از داستان های معروف حماسی به دست آید (محجوب ، ١٣٨٧: ١١١٣).
١. مضمون هایی مانند کشتن دیوان و جادوگران و انواع سلاح های جنگی - که همواره از عناصر داستان های حماسی هستند- و موضوعات اعتقادی - که همواره عامة مردم به آن توجه کرده اند- مثل نقش نیایش و دعا در پیروزی پهلوان ، بن مایه هایی هستند که بارها در این ده صفحة داستان (ص ١٦٤- ١٧٤) آمده اند: ـF٦٢٨١٠٢*: پهلوان دیو را به قتل می رساند (همان ، ١٧٠، ١٧٣: تکرار در دو صفحه )."