چکیده:
ادبیات به معنای مجموعة متون ادبی، مفهومی متعارف در فهم عمومی دارد. اما پرسشهایی از این دست که چه چیز متن ادبی را از متن غیرادبی جدا میکند؟ چگونه گسترة ناهمگونی از متون با عنوان ادبیات گرد هم میآیند؟ ادبیت متن ادبی وابسته به چیست؟ ادبیت را چگونه میتوان تحلیل کرد؟ نشان میدهند که رویاروی شناخت ادبیات چالشهای بسیاری قرار دارد. در عین حال، نبود دیدگاهی منسجم نسبت به ادبیات و آنچه در آن میگذرد، باعث میشود مطالعة علمی و تدقیق در مسائل و آثار ادبی، در حد کارهایی پراکنده با معیارهای ناپایدار باقی بماند که برای توسعة شناخت از ادبیات تعاملی پیشبرنده ندارند. نظر به پرسشهایی که طرح شد و ضرورتی که بیان شد، در نوشتار حاضر میکوشیم با ارائة تعریفی از ادبیات، به مؤلفههای بنیادین ادبیت برسیم. سپس این مؤلفهها را به تحلیل میگذاریم و چگونگی تجلی آنها را در متن بررسی میکنیم. در این فرایند، در چارچوب فلسفة هنر به مؤلفههای ادبیت رویکردی زیباییشناسانه خواهیم داشت و آنها را از دریچة نظریة تجربة زیباییشناسی بازخوانی میکنیم. آنگاه به محورهای ظهور این مؤلفهها در گسترة متون ادبی خواهیم پرداخت تا نظم حاکم بر این گستره را تبیین کنیم.
خلاصه ماشینی:
اما پرداختن به این پرسش بنیادین که چرا متنی را ادبی می نامیم و وجوه تمایز چنین متنی از دیگر متون چیست ، نشان می دهد که ارائۀ تعریفی جامع و مانع از ادبیت متن و طرح چـارچوبی پایـدار بـرای گسـترة متون ادبی یا توصیف معیارهایی که در چنین چارچوبی جریان دارد، مسائلی هستند که چالش هایی جـدی پیش رو دارند؛ زیرا بلافاصله در قالب پرسش های دشوارتری ظهور می کنند؛ مثلا تفـاوت زبـان ادبـی بـا زبان غیرادبی چیست ؟ آیا اگر نوشتاری از زبان ادبی بهره برده باشد، لزوما متنی ادبی است ؟ در زبان ادبی چه تکنیک هایی به کار می رود؟ ناپیدایی مرز میان زبان ادبی و زبان غیرادبی از یک سو و گسترة وسیعی از متون متنوع با ویژگیهای ناهمگون که ذیل عنوان ادبیات گرد هم می آیند، از سوی دیگر، رسیدن بـه تعریفی دقیق از ادبیات و توصیفی جامع از زیرمجموعۀ آن را دشوار می سازد.
وقتی مؤلفه های ادبیت به مثابۀ ویژگیهای زیباییشناسیک به لحاظ نظری تبیین شدند، سپس بـه ایـن پرسـش خـواهیم رسید که این ویژگیها عملا چگونه در گسترة وسیع و متنوع ادبیات توزیع می شـوند و نمـود مـی یابنـد؟ برای شناخت نحوة نمودیابی و توزیع ویژگیهای زیباییشناسـیک در متـون ادبـی، از طبقـه بنـدی هـای شناخته شده در نظریۀ ادبیات بهره خواهیم برد و خواهیم دید طبقه هایی که با عناوین گوناگون ـ و ظاهرا جداگانـه ـ بـرای ادبیـات بـه دسـت داده شـده ، در کنـار یکـدیگر دقیقـا نحـوة نمودیـابی ویژگـیهـای زیباییشناسیک در گسترة متنوع آثار ادبی را بازتاب می دهند.