چکیده:
مهدویت، از جمله موضوعات مهم قرآنی، روایی، کلامی و سیاسی است که از ارکان پویای تاریخ اسلام به شمار می رود. اندیشه مهدویت و موعودگرایی، در محیط های گوناگون فرهنگی و اعتقادی، نقشی مهم ایفا کرده و در جنبش های اصلاح طلبانه حوزه های علمی و فلسفی، عاملی بنیادی به شمار رفته است. شمال آفریقا و مغرب الاقصی با ویژگی های خاص خود، حوزه هایی هستند که اندیشه مهدویت در آن جا رشدی درخور توجه داشته است. از این رو مدعیان مهدویت بسیاری نیز در آن جا سر برآورده اند. یکی از جریان های مدعی مهدویت در مغرب اسلامی را ابن تومرت ایجاد کرد. وی موفق به ایجاد دولتی به نام موحدون نیز شد. مبانی و اصول اندیشه مهدویت ابن تومرت از جمله مهم ترین مسائلی است که در این نوشتار تلاش است به آن پرداخته شود. همچنین شناخت و تحلیل ریشه ها و زمینه های اندیشه مهدویت در مغرب دور، مسئله ای مهم به شمار می آید که در نوشته های مربوط به مهدویت مغرب، کمتر به آن اشاره شده است. بر این اساس، مبانی مهدویت ابن تومرت و ارزیابی ریشه های مهدویت از زوایای مختلف در مغرب اسلامی، می تواند در تاریخ فکر و جریان مهدویت مغرب، عرصه هایی جدید بگشاید.
خلاصه ماشینی:
"نکته قابل توجه این است که تا پیش از امام دوازدهم شیعیان _ یعنی امام عصر( _ جریانات سیاسی و گاهی گروههای فرقهای در میان افراد، دنبال کسی میگشتند که وی را با آنچه در احادیث درباره امام زمان( آمده منطبق یابند و از این مسئله برای اغراض سیاسی و اهداف فرقهای خود سود برند؛ همانند آنچه درباره محمد حنفیه روی داد.
ابن تومرت و آغاز جنبش موحدون در قرون پنجم و ششم هجری که جهان اسلام دچار ضعف شده بود و دولتها در اوج ستیز با یکدیگر یا در حال تجزیه بودند و سلطه مسلمین بر دریای مدیترانه، به علت پیشرفت مسیحیان و سقوط سیسیل به دست نورماندیها از یکسو و ناسازگاری زیریان با حمادیان و فاطمیان از سوی دیگر کمرنگ شده بود، جنگ و دشمنی قبایل بربر با یکدیگر در مغرب اسلامی نیز شدت گرفته بود، تعدادی از قبایل در اندلس دولتهایی تشکیل داده بودند و تعدادی دیگر دولتهای کوچک محلی در شمال افریقا بنا نهادند.
ابنخلدون نیز به دو دلیل از علوی بودن او دفاع میکند؛ یکی اینکه اقامتگاه ابنتومرت، سوس الاقصی بود که به قول بسیاری از اهالی سوس، نسب خود را به سلیمان بن عبدالله برادر بزرگ ادریس بن عبدالله میرسانند (ابنخلدون، 1371: ج5، 236) و دیگر، به استناد کتاب اعز ما یطلب که او در اثبات عصمت امام علی بن ابیطالب( نوشته شده است (همو: 237).
به گزارش البیذق، آنان زیر درختی به نام «خروب» ایستادند و یاران ابن تومرت با وی به عنوان مهدی بیعت کردند (البیذق، 1980: 34)؛ بیعتی که بسیار شبیه بیعت رضوان در زمان پیامبر( بود؛ چهبسا مورخان موحدی برای مشروعیتبخشی به این مسئله پرداخته باشند."