چکیده:
ارزشیابی نظامهای آموزش عالی از الزامات پویایی و رشد این نظامها بوده و ارتقاء مستمر کیفیت آموزش عالی مستلزم استقرار زیرنظام ارزشیابی و تضمین کیفیت و استفاده از روشهای علمی در این زمینه است. بر اساس تجارب جهانی نحوه جلب مشارکت مؤسسات آموزش عالی در فعالیتهای تضمین کیفیت در طیفی داوطلبانه تا اجباری قرار میگیرد. تفاوت مهم بین نظامهای تضمین کیفیت این است که آیا مشارکت در آنها داوطلبانه یا اجباری است. این پژوهش به بررسی 70 نهاد ارزشیابی و تضمین کیفیت در 60 کشور جهان از نظر اجباری و داوطلبانه بودن فرایندهای تضمین کیفیت پرداخته است. روش پژوهش، روش کیفی با شیوه تحلیل اسنادی است. به این منظور از روش تحلیل اسناد، دادهها و اطلاعات بهدست آمده از پژوهشها و مقالههای علمی-پژوهشی، کتابها، گزارشهای پژوهشی و تجربیات نهادهای متولی اعتبارسنجی و تضمین کیفیت در آموزش عالی کشورهای دارای تجربه بهعنوان جامعه مورد مطالعه استفاده شده است. نتایج بهدست آمده نشان میدهد که فرایندهای تضمین کیفیت در 64 درصد از نهادهای یاد شده، ماهیت اجباری و 27 درصد ماهیت داوطلبانه دارد. همچنین در 9 درصد از نهادها هر دو فرایند داوطلبانه و اجباری اجرا میشود. بر این اساس، با توجه به حساسیت عملکردی آموزش عالی و نقش و تأثیر آن در توسعه پایدار کشور، به نظر میرسد بازنمایی و بهبود کیفیت مستلزم نظام جامع ارزشیابی کیفیت است که دارای ماهیتی از داوطلبانه تا اجباری بر اساس نحوه مشارکت مؤسسات آموزش عالی باشد.
خلاصه ماشینی:
بهعنوان مثال، دانشگاه، متولی Council for Higher Education Accreditation Heywood Woolcott اصلی ارزشیابی و تضمین کیفیت آموزش عالی است یا نهادی از بیرون دانشگاه این مسئولیت را بر عهده دارد.
پیشینه پژوهش نظامهای تضمین کیفیت آموزش عالی گاهی بر اساس الگوهای اصلی ارزشیابی یعنی اعتبارسنجی، ممیزی و ارزشیابی درونی و بیرونی، طبقهبندی شده و گاهی نیز بر تمایزهای ساختی- کارکردی نظامهای تضمین کیفیت و ساختار قدرت و اختیار در آنها مانند داوطلبانه یا اجباری بودن توجه و تأکید شده است (فراستخواه، 1388: 33).
نهاد کیفیت دانشگاههای استرالیایی 1 (2006) در بخشی از پژوهش خود با عنوان "بهبود نظامهای تضمین کیفیت در آموزش عالی کشورهای عضو اقتصادی اپک" به Australian Universities Quality Agency اجباری بودن ماهیت فرایند تضمین کیفیت در مقابل داوطلبانه بودن آن اشاره کرده است.
Commission on Higher Education (CHED) Nera European Network for Quality Assurance in Higher Education (ENQA) Woodhouse ماهیت فرایندهای تضمین کیفیت: داوطلبانه یا اجباری مطالعات نشان میدهد اهداف و رویکردهای مختلفی در زمینه ارزشیابی و تضمین کیفیت وجود دارد.
Haakstad et al Ontario Council for Graduate Studies (OCGS) Foundation for International Business Administration Accreditation (FIBAA) Center of Accreditation and Quality Assurance of the Swiss Universities در انگلستان، ممیزیهای مؤسسهای انجام شده توسط واحد ممیزی دانشگاهی 1 داوطلبانه بوده و اجرای ارزشیابی پژوهش از طریق شورای تأمین بودجه آموزش عالی انگلستان برای شوراهای تأمین بودجه بر اساس اصل مشارکت داوطلبانه است (هارمن و میک، 2000).
ارزشیابی، اعتبارسنجی و تضمین کیفیت آموزش عالی در ایران، داوطلبانه اجرا میشود و گروههای داوطلب طرح ارزیابی درونی و بیرونی درخواست خود را برای اجرای طرح به سازمان سنجش آموزش کشور که متولی انجام این امر است ارسال میکنند.