چکیده:
برای بررسی یک حکومت و آگاهی از ارکان قدرتش، شناخت سازمان اداری آن حکومت الزامیست.سازمان اداری افشاریه وارث ساخت اداری حکومت های پیشین ایران دوره اسلامی و بطور مشخص دوره صفویه می باشد. در این دوره شاخصه نظامی گری بر سایر ارکان مسلط شده و شاه شخصا”بسیاری از امور را زیر نظر داشته است. پویایی و تحرک دربار از شاخصه های این دوره است؛ مناصب زیادی صرفا جنبه تشریفاتی یافته اند؛ بنابراین از پیچیدگی دوره صفویه کاسته شده و سازمان اداری این دوره بطور محسوسی رو به اختصار است. اما با این حال، فعالیت تعدادی از مناصب و صاحب منصبان، با وجود تغییراتی، از دوره صفویه به دوره افشاریه استمرار داشته است؛این مناصب در ایجاد حکومتی متمرکز توسط نادر، موثر و ایفای نقش کرده اند. حذف بعضی از مناصب کلیدی و محدود ساختن اختیارات سایر مناصب توسط نادر، می تواند یکی از دلایل فروپاشی سریع حکومت افشاریه پس از قتل وی باشد.
خلاصه ماشینی:
"بنابراین با حذف منصب ایشیک آقاسی باشی از دربار، نایبان ایشیک آقاسی در ایالات مختلف در واقع نایب پادشاه محسوب می شده اند؛ می توان گفت ابزاری در دست شاه برای کنترل حاکم ایالت و همچنین سرکوب شورش های احتمالی بوده اند؛ این نایبان غالبا" از ایل افشار و از طایفه نادر (قرخلو) منصوب می شده اند.
در این دوره نظم و انسجامی را که در مناصب درباری دوره صفویه بوده است مشاهده نمی کنیم؛ گویا همه امور تحت شعاع برنامه نظامی گری نادر بوده است؛ گاهی بیگلربیگی و صاحب اختیار یک ولایت نیز به عنوان ناظر سرکار خاصه، در رکاب شاه بوده است؛ محمدحسین خان قاجار که بیگلربیگی استراباد بود در سال 1157ق در رکاب نادر به امر نظارت اشتغال داشته است؛ (مروی،1364: 959).
همچنین منشی الممالک نیز با توجه به پویایی نظامی و دربار سیاری که وجود داشته است، شاه را در مناطق مختلف همراهی کرده است؛ نامه های مربوط به گزارش قتل ابراهیم برادر نادر که توسط لزگی ها کشته شده بود را میرزا مهدی خان منشی الممالک در حدود سال 1150ق از چاپارها در هرات تحویل گرفت؛(همان،678).
فعالیت این منصب و صاحب آن در دوره صفویه نیز استمرار داشته است؛ حسنعلی بیگ که در زمان طهماسب میرزا معیرالمماک بود پس از بلند شدن آوازه نادر، از سوی طهماسب برای تحقیق درباره وی فرستاده شد؛ همچنین پس از شکست طهماسب از عثمانی و انجام صلح، حسنعلی معیرالممالک برای رساندن مژده صلح به هرات و نزد نادر فرستاده شد؛ (استرآبادی،180:1377)."