چکیده:
نظریه تساهل از جمله دستاوردهای نظری مغرب زمین به شمار می رود که بیش از یک دهه اسـت وارد گفتمـان سیاسـی و فلسـفی کشـورهای جهان سومی شده است . ریشه های این نظریه در جهان معاصر را بایـد در دوران موسـوم بـه نـوزایی و سـده های پـس از آن جسـت . مسـئله تساهل و مدارا از مباحثی است که در قلمرو ادبیات سیاسی مطرح است و امروزه در روند تکامل سیاسی دولت ها ضرورت پیدا مـی کنـد و هـر دولتی ناگزیر از تساهل و مدارا و حدود و میزان آن مواجه می شود. در این پژوهش پـس از بیـان معنـا و مفهـوم تسـاهل در اندیشـه سیاسـی اسلام ، به طرح مسئله پرداخته شده و سپس اصول متعـارف نظریـه در قالب و اصول و پشـتوانه نظـری تسـاهل در اندیشـه سیاسـی اسـلامی مطرح شده است . در ادامـه بـا جسـتجوی تسـاهل در اندیشـه سیاسـی اسلام و بررسی مواردی از تسـاهل در قلمـرو جامعـه اسـلامی ، نظریـه تسـاهل و شـواهد آن ارائـه شـده اسـت . ایـن نوشـتار در تلـاش بـرای برداشتن گام های مقدماتی در جهـت ارائـه یـک نظریـه در زمینـه نقـش تســاهل و مــدارا در طراحــی الگــوی مطلــوب سیاســتگذاری جمهــوری اسلامی ایران است .
خلاصه ماشینی:
تساهل و مدارا در اندیشه های اسلامی نیز به دو معنا به کار رفته است ؛ نخست ، بـه معنـی ساحت شرع مقدس اسلام و دیگری به عنوان یک فضیلت اخلاقی و شیوه رفتار و عمـل کـه در حوزه مناسبات فردی و اجتماعی نمود پیدا می کند.
ایـن راهکار بعدها برای مبـارزه بـا مـذهب و ارزش هـای دینـی از سـوی بسـیاری از جریان هـای فلسفی و سیاسی مورد سوءاستفاده قرار گرفت ؛ اما در اصل نه به عنـوان معارضـه بـا دیـن و جامعه ایمانی ، و نه با هدف نفی اخلاق و ارزش گزاره های آن ارائه شد؛ زیرا نظریـه پردازان اولیه آن مانند کاستالیون ، میشل اوپیتال ، جان لاک و پیربیل ، خـود از مؤمنـان و معتقـدان بـه شریعت عیسوی بوده و از این رهگذر به فکر چاره ای بـرای برطـرف کـردن ذهنیـت منفـی مردم از دین و متولیان آن در دوره پس از رنسانس بودند(جان لاک ، ١٣٧٧: ٤٨) علل و عواملی را که به طور مشخص در دوران زعامت کلیسا بـر اروپـا منجـر بـه ایجـاد اندیشه تساهل شد عبارتند از: ١.
آیات بسیاری از قرآن مجید من جمله آیـه «و مـا جعـل علـیکم فی الدین من حرج » (حج /٧٨) در اجرای این دین ، سختی و زحمتی بر شما روا نشده اسـت یا «یرید الله بکم الیسر و لایرید بکم العسر»( بقره /١٨٥) بـه روشـنی نمـودار ایـن امـر اسـت ؛ تساهل و مدارا چیزی است که خمیر مایه دین اسلام را تشکیل می دهد مگر در مواردی کـه معنویت فرد یا جامعه به خطر بیافتد.