چکیده:
چکیده یکی از مباحث مهم فلسفه و کلام اسلامی، مبحث علم الهی است. علم از صفات ذاتی خداوند است که همه معلومها را به طور مطلق، و بدون هیچ قید و شرطی دربرمیگیرد. آیات پرشماری نیز در قرآن کریم با علم خداوند و گستره و خصوصیات آن ارتباط دارند. از آن جمله آیاتی است که علم خداوند را بر حصول شرط یا پدیدار شدن حالتی متوقف میکند. بنابراین مفسِّر قرآن، به پیروی از اصول و مبانی اعتقادی باید از ظاهر این آیات بگذرد و بر پایه سازوکارهای تفسیری، معانی سازگاری با اصول اعتقادی برای این دست آیات بیابد. متکلِّمان و مفسِّران شیعه امامی بر پایه ادله عقلی و نقلی در این حوزه، دیدگاهها و وآراء خویش را بیان میکنند. در این میان، شخصیت شیخ طوسی بسیار قابل توجه است. شیخ طوسی، زعیم و مرجع دینی شیعه، بزرگ فقیه، متکلّم و مفسِّر قرآن است. وی را به حق میتوان از سرآمدان عرصه کلام و تفسیر دانست. شیخ طوسی در تفسیر گرانسنگ التبیان به گونهای آیات مرتبط با علم الهی را تفسیر نموده است که با اصول و مبانی کلامی سازگار آمده است. وی در تفسیر این دست آیات، وجوهی را بیان میکند که در چهار عنوان قابل بررسی است. از میان این وجوه، تفسیر حدوث علم به تحقق معلوم رجحان دارد. توجه به سازوکارهای شیخ طوسی در تفسیر این آیات میتواند در تفسیر قرآن کریم، به ویژه آیاتی که به ظاهر خویش با اصول و مبانی کلامی ناسازگار است، راهگشای همه پژوهشگران عرصه تفسیر قرآن کریم باشد.
خلاصه ماشینی:
) نسبت داده شده که به استناد آیات علم حادث ، بر این باور بوده که خداوند تنها پس از پیدایش چیزها بدانها ١ - "و قبله ای که تو بر آن هستی قرارش نداده ایم مگر برای آنکه کسی را که از پیامبر پیروی کند از آن کس که به پیشین خویش بازمی گردد؛ بدانیم ".
". ٤٦ بررسی دیدگاه شیخ طوسی در تفسیر آیات "علم حادث " بر این اسـاس ، شـیخ طوسـی پس از گذر از این ظاهر غیرمراد، بر اساس سازوکارهای لغوی و ادبی، وجوهی برای تفســـیر این آیـات بیـان میکند که با علم ســـابق و فراگیر حق تعالی سازگار است .
شـیخ طوسـی در تفسیر آیه سی ویکم سوره محمد، این وجه را چنین بیان میکند: "میآزماییم تا آنکه مجاهدان را بدانیم " به معنای آن است که جهاد شما به حالت تحقق و وجود بدانیم .
بنابراین شــیخ طوســی یکی از وجوه در تفســیر آیات علم حادث را این گونه بیان میکند: علم خداوند ازلی و ابدی اســـت ، ولی به واســـطه آزمایش معلوم متمایز میشـــود.
این وجه نیز مجاز در اســناد (مجاز عقلی) اســت ؛ حصــول علم برای عموم آدمیان به مجاز به خداوند نسبت داده شده است .
چنانکه بزرگ مفسر این گروه ، ابن جریر طبری تنهـا وجهی کـه در تفســـیر آیات حادث بیان میکند و میپذیرد، وجه دوم (حصول علم برای اولیای خدا) است .
٦١ بررسی دیدگاه شیخ طوسی در تفسیر آیات "علم حادث " سوره مائده ، علم خداوند را به معنای رؤیت دانسته است .