چکیده:
گروه داعش بهعنوان نمایشی نو از بنیادگرایی اسلامی افراطی، جنایتهای بیشماری را در عراق، سوریه و دیگر کشورها به بهانه احیای خلافت اسلامی مرتکب شده است و بهعنوان یک بازیگر مؤثر در روابط بینالملل، نقش فزایندهای را در معادلات بینالمللی کنونی ایفا میکند. هدف این پژوهش، بررسی زمینههای سیاسی و اجتماعی ظهور گروههای تروریستی نظیر داعش در خاورمیانه بوده و فرضیهای که در پی بررسی آن هستیم، این است که دو عامل خلأ قدرت مرکزی و چالشهای امنیتی و قدرتهای خارجی، مهمترین عوامل بسترساز ظهور داعش در خاورمیانه تلقی میشوند. نوع پژوهش حاضر، توصیفیـتحلیلی است و با توجه به ماهیت و نوع موضوع موردمطالعه، برای گردآوری اطلاعات از روشهای گوناگون و بهطور عمده از مقالههای علمی، کتابها و بهویژه تحلیلهای علمی رسانهها استفاده شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهند که پیدایش داعش، ریشه در رقابتهای سیاسی و عملکرد اقتداری جهانی در این منطقه دارد. کشورهایی مثل عربستان، قطر، اردن، آمریکا و برخی از دولتهای اروپایی، در این مسئله دخیل هستند. گروهک داعش، محصول منازعات فکری و اندیشههای گروههای تکفیری منطقه و بازی قدرت منطقهای است که با هدایت بازیگران سیاسی تأثیرگذار، درحال شکلگیری و بحرانسازی در عراق و منطقه است. در تحلیل عوامل زمینهساز ظهور داعش، نمیتوان از نقش مؤلفهها و عوامل بیرونی گذشت. در این میان، آمریکا و بازیگران منطقهای، هریک بهنحوی مؤثر و مستقیم به ظهور و تداوم اقدامات داعش کمک کردهاند.
خلاصه ماشینی:
خلأ قدرت مرکزی و چالش های امنیتی مسئله داعش متأثر از تحولات داخلی عراق و شکنندگی سـاختارهای نظـامی و سیاسـی در این کشور، مشکلات ناشی از انتقال قدرت به دولت جدیـد حیـدرالعبادی، عملکـرد نـاموفق دولت نوریالمالکی در مناطق سنینشین و بروز بحران نفوذ و اقتدار، فقدان نگرش راهبـردی و بروز حرکت های جداییطلب در کردستان عـراق ، ناکارآمـدی نیروهـای نظـامی در برخـورد بـا حرکت های چریکی و جنگ های نامنظم ، هراس عمومی و آشفتگی عمیـق مـدنی و مهـم تـر از همه ، دستیابی داعش به منابع مالی جدید و اعمال کنترل بر مناطق و مراکـز حیـاتی، موجـب شده است که معمای تروریسم به یک شوک بزرگ و حتی به صورت محتمـل ، بـه یـک فاجعـه بین المللی تبدیل شود (نظری و السیمری، ١٣٩٤: ٧٧).
به نظر میرسد که حمله نظامی نیروهای ائتلاف به لیبی، به عنوان زرادخانه انـواع تسـلیحات ، زمینه ساز وقوع شرایط کنونی در این کشور شده است ، زیرا در عمل ، ثبات را در ایـن کشـور به هم زد و به هر طرف خارجی اجازه دخالت داد؛ اهمیت این مسئله به این دلیل اسـت کـه لیبی دارای ذخایر فراوان نفت بوده و هست و منبع مهمی برای تأمین اقتصادی این کشور و جهان است (پوررشیدی، ١٣٩٣).
نتیجه گیری هدف این مقاله بررسی زمینه های سیاسی و اجتماعی ظهور داعـش در خاورمیانـه بود که هم اکنون فعالیت خود را از عراق به سوریه ، لیبی و مصر توسعه داده و بـه نقطـۀ ثقل بحث های امنیتی خاورمیانه و حتی جهان تبدیل شـده اسـت .