چکیده:
رويكرد بينامتني يا ارجاعات ميانمتني يكي از مباحث مهم و مورد توجه نظريهپردازان معاصر است. در اين رويكرد، فرض بر اين است كه متون مختلف از ديرباز با يكديگر تعامل داشته و تحت تاثير آثار پيش از خود خلق شدهاند. از اين رو، هيچ اثر مستقلي را نميتوان يافت كه از اين تاثيرپذيري و روابط بينامتني متقابل بركنار بوده باشد. از جمله متوني كه در اين زمينه قابل بررسي هستند، قصايد فراواني است كه در مدح و ستايش امام هشتم شيعيان به زبان فارسي و عربي به رشته نظم درآمدهاند. با نگاهي به اين قصايد ملاحظه ميشود؛ اشتراكات معنايي و لفظي بسياري در آنها وجود دارد؛ گويي هر يك از آنها با توجه به شعر قبل از خود سروده شدهاند. در اين جستار، كوشش شده است تا دو قصيده رضويه از ابن يمين به زبان فارسي و صاحب بن عباد به زبان عربي، بر اساس نظريه بينامتني مورد بررسي قرار گيرد. نتيجه، بيانگر اين است كه قصايد مدنظر در دو حوزه محتوا و ساختار داراي اشتراكات زيادي است به گونهاي كه ميتوان ادعا كرد؛ در اين دو متن، تعامل و روابط ديالكتيكي و به تعبير باختين، منطق مكالمه، حكمفرما بوده است.
خلاصه ماشینی:
ابن یمین نیز در قصیدة خویش به چنین موضوعی اشاره دارد و امام رضا (ع) را با تعابیری نزدیک به شعر صاحب، جانشین و قرة العین پیامبر معرفی می¬کند و او را سرور و مقتدای جهانیان می¬داند: قرة العین نبی فرزند دلبند وصی مقتدای شرق و غرب و پیشوای بر و بحر مظهر الطاف ایزد فخر اصحاب عباست خود چنین باشد کسی کو نور پاک مصطفاست (ابن یمین، 1363: 616) ملاحظه می¬شود که هر دوی شاعران بر مبحث نژاد و جانشینی پیامبر تأکید داشته¬اند تا بگویند زمامدار واقعی جامعة اسلامی در آن روزگار باید سلالة پاک پیامبر اکرم باشند، کسانی که از هر لحاظ نسبت به دیگران برتری داشتند اما ناجوانمردانه مورد اذیت و آزار حاکمان ظالم قرار می¬گرفتند.
ستایش شهر خراسان در شعر فارسی یا همان طوس در زبان عربی، یکی دیگر از پربسامدترین موضوعات مرتبط با مدح امام رضا (ع) است، البته در شعر فارسی به این موضوع توجه بیشتری شده است و بدون اغراق میتوان گفت؛ به جز موارد معدودی، همۀ شاعران به ستایش بارگاه آن حضرت، یا بیان اشتیاق خود برای زیارت آن اشاره داشتهاند.
) یکی از احادیثی که شعرای بسیاری در حین سرودن اشعار رضوی بدان اشاره داشتهاند، حدیث معروف سلسلة الذهب از امام رضا (ع)، این حدیث بارها در مدایح رضوی مورد توجه شاعران فارسی و عربی قرار گرفته است.