چکیده:
مطالعه کتاب های تاریخ ادبیات و منابع دیگر مربوط به قرن (١٢-١٠هـ .ق ) نشان می دهد که در طی این دو قرن زبان فارسی از عوامل مهم تاثیرگذار تاریخ نویسی ایرانیان بر تاریخ نویسی هند به شمار می رفت . تاسیس سلسله های حکومتی منشعب از حکومت های ایرانی در هند و مهاجرت دانشمندان و مورخان ایرانی به هند سبب ، شکوفایی تاریخ نویسی فارسی در اوایل دورة تیموریان هند گردید. از جمله کتب تاریخی کتاب خلاصه التواریخ تالیف سبحان رای بتالوی است که تاریخ عمومی هند از قدیم ترین ایام تاریخی این سرزمین تا زمان تالیف است . در این مقاله سعی شده است تا ضمن معرفی خلاصه التواریخ (ازابتدای کتاب تا پایان پادشاهی ظهیر الدین محمد بابر) و مولف آن ، دلایل ارزشمند بودن کتاب نیز از نظر تاریخی و ادبی به روش توصیف و تحلیل داده ها با استفاده از منابع اصلی و موثق و سه نسخه خطی حاضر ، بیان شود تا یکی از منابع مهم برای معرفی نسخ خطی چاپ نشده نیز باشد و همچنین بتواند گامی برای تصحیح نسخ خطی نام برده در متن برای دیگران باشد.
خلاصه ماشینی:
"در این مقاله سعی شده است تا ضمن معرفی خلاصه التواریخ (ازابتدای کتاب تا پایان پادشاهی ظهیر الدین محمد بابر) و مؤلف آن ، دلایل ارزشمند بودن کتاب نیز از نظر تاریخی و ادبی به روش توصیف و تحلیل داده ها با استفاده از منابع اصلی و موثق و سه نسخۀ خطی حاضر ، بیان شود تا یکی از منابع مهم برای معرفی نسخ خطی چاپ نشده نیز باشد و همچنین بتواند گامی برای تصحیح نسخ خطی نام برده در متن برای دیگران باشد.
این ترجمۀ آزاد که آرایش محفل نام دارد نخستین بار در ١٨٠٨/١٢٢٣م در کلکته چاپ سنگی شده به عنوان نمونه ای عالی از نثر اردو مقبولیت بسیار یافت و بارها تجدید چاپ شد( موسسه دایره المعارف اسلامی،١٣٩١،ج ١٦،ص ٧١٦٦) همچنین مولف جام جم برای تالیف کتاب خود از ٢١کتاب تاریخی ارزشمند استفاده کرده که یکی از این کتابها خلاصه التواریخ سبحان رای است .
(گروه پژوهشی دانشنامه ادب فارسی در شبه قاره ،١٣٧٥ ،ص ٦٩٥) نتیجه گیری به طور کلی از معرفی کتاب خلاصه التواریخ از ابتدا تا پادشاهی ظهیر الدین محمد بابر و بررسی آن می توان ادعا کرد که کتاب مورد نظر به دلایل زیر ارزشمند است : الف -مولف کتاب خلاصه التواریخ تاریخ هندوستان را از ابتدا تا زمان تالیف بیان کرده به خصوص بخش اول کتاب که اطلاعات مفیدی در مورد راجه های هندوستان و مدت سلطنت آنها پیش از ورود اسلام و جغرافیای کهن آن سرزمین به ما می دهد."