چکیده:
ارشاد، اثر ابومحمّد عبدالله بن محمّد قلانسی ، از آثار اخلاقی - عرفانی احتمالا اوایل سـدة ششـم هجـری است که به زبان فارسی در یکی از شهرهای فرارود نگـارش یافتـه و دسـت نـویس هـای آن در محـدودة گسترده ای از شرق تا غرب جهان اسلام بین حنفیان پراکنده اسـت . ایـن پراکنـدگی و توزیـع حـاکی از قبول عام اثر در بین پیروان فرقة مزبور است . اخیرا نسخه ای از کتاب قلانسی در ایران شناسایی شد کـه شباهت های بسیاری به نسخة هندی موجود در پاکستان دارد. این نسخه ، در میـان نسـخه هـای هنـدی وارداتی به ایران از طریق افغانستان ، به مثابة اثری ناشناس در کتابخانة مجلس نگهداری می شود که پس از بررسی ، مشخّص گردید دست نویسی از ارشاد است . نسخة حاضر که از هر حیث دست نویسـی هنـدی محسوب می شود، علاوه بر اینکه در فاصلة زمانی بسیار نزدیکی نسبت به نسخة هندی دیگر ارشاد تولید شده و شاید حتّی هر دو به خطّ یک کاتب باشد، به تحریر کهن و اصیل اثر تعلّق دارد که تاکنون منتشر نشده است . در این نوشتار، به وجوه مختلف اهمّیّت این دست نویس اشاره خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"به سبب دسترسی نداشتن ایران شناسان به کتابخانه های چین و تـا حـدودی ترکیـه (در دهة هفتاد خورشیدی )، دیگر سراغی از کتاب قلانسی گرفتـه نشـد تـا اینکـه دکتـر عـارف نوشاهی ، پس از کشف نسخه ای از اثر در آرشیو ملی پاکستان به سال ١٣٨٢، و تنهـا بـا در دست داشتن تصویر نسخة دیگر آن ، موجود در کتابخانـة ایاصـوفیا، منتقـل شـده بـه کتابخانة بزرگ سلیمانیه در استانبول ترکیه (مورخ ٩٠٠ق به خط بدخشانی ) ـ که در فهارس ایرانی تا آن زمان خبری از آن نبودـ ، به تصـحیح ارشـاد مبـادرت کـرد.
دو تحریری بودن ارشاد و دست نویس های موجود آن چنانکه گذشت ، کتاب بازمانده از قلانسی دو تحریر مجزا از یکدیگر دارد که تحریر اصیل و کهن تر، به دلایلی که ذکر خواهد شد، تحریری است که احتمالا همة دست نویس هـای چین ، دست نویس پاکستان (در چاپ نوشاهی با رمز P)، دست نویس نویافتـه و کهـن ترکیـه (ادرنه ) و نیز نسخة تازه یاب ایران ـ که نسخه ای هندی است و پس از این معرفی می شود ـ بدان تعلق دارند.
به نظر می رسد حال نوبت رضایی ، مصحح دیگر کتاب ارشاد است تا پـس از انتشـار چاپ نسبتا مقبول دکتر نوشاهی ـ که عطش مخاطبان چنین متن هایی را فرونشاند-، به نشر تصحیح خود اقدام کند و تحریر اصلی متن را عرضه نماید؛ تصحیحی که به گفتة او، در آن از این نسخه های چینی بهره برده شده است : «١- نسـخة دانشـکدة خاورشناسـی دانشگاه پکن که با علامت اختصاری «ب » مشخص شده و نسخة اساس مـا در تصـحیح کتاب ارشاد است ؛ ٢- نسخة اول مسجد دنگ سی با علامـت اختصـاری «د»؛ ٣- نسـخة دوم مســجد دنــگ ســی بــا علامــت «گ »؛ ٤- نســخة نیوجیــه بــا علامــت «ن »."