خلاصه ماشینی:
"و همچنین است کلام در ما نحن فیه؛ زیرا که حمد کردن خدا در ازای نعمت -که معنای التزامی این فقره است افاده دو مطلب میکند: یکی، آنکه چون شکر نعمت واجب است، بنا بر مذهب امامیه و سایر اهل عدل، و آن سبب و باعث بر وجوب نظر و تأمل در منعم و مقصد و مطلب او میشود، پس، بالضروره، میکشاند به معرفت منعم؛ چنانکه گفتهاند که هرگاه کسی تأمل کند در حال خود و آنچه فرو گرفته است، او را از نعمتها، از وجود و حواس و مشاعر ظاهره و باطنه و لذتهای جسمانیه و روحانیه میداند، که از خود او نیست و دیگری آنها را به او اعطا کرده، و در این وقت، به ذهن او میرسد که منعمی که چنین نعمتها عطا کند و چنین قدرت کامله داشته باشد، شخصی خواهد بود بزرگ و عظیم الشأن، که افعال او لغو و باطل نخواهد بود.
و اما طریق دویم؛ اعنی بیان تقدیم حمد در سایر خطبهها که این خطبه یکی از افراد آنها است بر کلمه لا اله إلا الله، پس این است که میگوییم که باید دانست که شهادت به کلمه لا اله إلا الله خالی از یکی از سه وجه نیست: اول، اینکه مقصود از آن خروج از کفر باشد به اسلام و عدول از شرک باشد به توحید و ایمان، و این مبدأ حصول اسلام است؛ چنانکه در احادیث(29) بسیار وارد شده است در معنای اسلام که آن عبارت است از آنچه ظاهر شود به زبان از شهادت أن لا اله إلا الله و أن محمدا رسول الله و به همین حکم میشود به اسلام، و خون و مال گوینده محفوظ میشود و ذبیحه او حلال میشود، و به او زن میتوان داد و میراث از مسلمانان میبرد و از این جهت بود که رسول خدا(ص) همینکه کفار میگفتند لا اله إلا الله، حکم به اسلام ایشان میکرد هرچند بسیار از آنها منافق بودند."