چکیده:
نوع نگرش مدیران به رودخانه ها و توسعه حوزه آنها به گونه ای بوده است که اکنون اغلب حوزه های کشور با مسائلی از قبیل بحران آب، فرسایش شدید خاک و سیل خیزی به صورت چالش هائی بسیار جدی روبرو هستند. در رویکردصرفا مهندسی، مدیران، تنها به تهیه و انتقال آب پرداخته اند. در رویکرد دیگری که اقتصاد بوده است سعی نموده اند به راه حل بهینه ای برای تخصیص منابع آب دست یابند و یا اینکه با تمرکز بر رویکرد هیدرولوژیکی سعی کرده اند فقط فن آوری اجرای طرح ها را توجیه نمایند. اما واقعیت این است که نگاه صرفا اقتصادی و یا مهندسی به موضوع مدیریت حوزه های رودخانه ای چندان مؤثر نبوده است. ممکن است این نوع نگاه در ظاهر و برای کوتاه مدت جوابگو باشد اما در طولانی مدت اثرات جبران ناپذیری را بر اکوسیستم حوزه های آبخیز کشور وارد می نماید. از این رو در این مقاله تلاش شده است تا به شکل مختصر به بررسی برخی از محورهای اساسی در مدیریت حوزه های رودخانه های کشور پرداخته شود. برای رسیدن به اهداف تعیین شده با استفاده از منابع موجود و به شیوه موردی- تحلیلی اهداف تعیین شده دنبال شده اند. چون از جهت ژئومورفولوژیک یک سیستم رود به صورت سیستم کنش - واکنش عمل می کند و تغییر در یک قسمت آن می تواند بر قسمتهای دیگر تأثیر بگذارد، پس مدیریت آن در مفهوم برنامه ریزی برای کل حوزه می تواند به بهترین وجه قابل درک و اجرا باشد.
خلاصه ماشینی:
"بدیهی است اگر تنها به آب توجه شود که گفته شده مدیریت آن بیش از 80 درصد اهداف مدیریت آبخیز را تأمین می کند باید موضوع حمل مواد جامد، کیفیت فیزیکوشیمیایی آب، اکولوژی رودخانه ها و تالاب ها، آبهای سطحی و زیرقشری و زیرزمینی، استفاده از آبهای غیرمتعارف و انتقال آب از حوزه به حوزه ای دیگر را مدنظر قرارداد ضمن آنکه آب در ارتباط با خاک، گیاه، انسان، دام، صنعت و کشاورزی قرار داشته و هرگونه مدیریت بر آن، اثر گذاری خاص خود را در زمینه های مرتبط بر جای خواهد گذاشت.
دوعامل آب و خاک به عنوان منابع طبیعی اصلی درعرصه های آبخیز کشور دائما درحال تخریب و از بین رفتن می باشد کاهش فرسایش خاک و رواناب حفظ رطوبت و کنترل رسوب ازمهمترین اهداف مدیریت حوضه های آبخیز و آمایش آنها می باشد و انجام هر گونه اقدامی بدون شناخت کامل ویژگی های این عوامل طبیعی در حوزه ها، امکان پذیر نخواهد بود.
3–همشیه در مسطح ترین و حاصلخیز ترین اراضی، شهرکهای صنعتی و مسکونی و ویلائی تاسیس شده است و در نقطه مقابل آن در اراضی شیبدار زراعت گندم و جو و سایر تولیدات که هم فرسایش پذیر و هم مقرون به صرفه نبوده به انجام می رسد، از طرفی کشورهای هستند به بدلیل اهمیت به آب و خاک توانسته اند نتایج بسیار مطلوبی نیز بگیرند از جمله: رودخانه زرد چین زمانی پـر فرسایش ترین حوزة دنیا بوده، اما در مدت 7 سال مدیریت حوزه آبخیز 227 درصد در آمد کشاورزی را افزایش، و 159 درصد فرسایش را کاهش دادند."