چکیده:
هر دانشي دربردارنده مباحث متنوعي است و اين تنوع در علوم قرآن به سبب تنوع ابعاد موضوع آن يعني قرآن، گسترده تر است. آيا مباحث دانش علوم قرآن در دسته هايي مترتب بر هم قابل دسته بندي اند يا آنكه هيچ ترتيب خاصي بين آنها وجود ندارد و هيچ دسته بندي اي براي آنها متصور نيست؟ براي پاسخ به اين پرسش، به روش توصيفي ـ تحليلي، تنويع مباحث علوم قرآن در كتاب هاي قديمي علوم قرآن مورد توجه قرار گرفته، دسته بندي هايي كه محققان براي علوم قرآن به معناي عام و دانش علوم قرآن پيشنهاد كرده اند بررسي شده و در نهايت براي رفع نواقص دسته بندي هاي پيشنهادي، دسته بندي جديدي ارائه شده است. مباحث مطرح در علوم قرآن در دسته هاي ذيل قرار مي گيرند:1. مباحث مقدماتي، 2. مباحث مربوط به شناخت ماهيت، ويژگي ها و اوصاف قرآن، 3. تاريخ قرآن، 4. مباحث مربوط به الفاظ قرآن، 5. مباحث مربوط به فهم و تفسير قرآن، و 6. مباحث مربوط به ترجمه قرآن.
خلاصه ماشینی:
"هرچند برخی محققان به دسته بندی مباحث دانش علوم قرآن همت گماشته اند، ازآنجاکه دربارة آنها ملاحظاتی به نظر می رسد، و نیز به این دلیل که اصل دسته بندی مباحث هر دانش برای تعیین ترتیب مسائل و مباحث آن ضروری است، دقت و بررسی این امر ضروری می نماید؛ به ویژه آنکه برخی از اندیشمندان که کتاب های پرشماری در حوزة علوم قرآن نگاشته اند، تصریح کرده اند که «میان مسائل علوم قرآنی نوعا یک نظم طبیعی برقرار نیست تا رعایت ترتیب میان آنها ضروری گردد؛ لذا هر مسئله جدا از مسائل دیگر قابل بحث و بررسی است» (معرفت، 1378، ص8).
حال باید دید مطلب همان گونه است که این اندیشمند محترم ابراز کرده اند یا آنکه دست کم مسائل علوم قرآن را می توان در دسته هایی که میان آنها ترتیبی منطقی یا تاریخی وجود دارد، قرار داد، هرچند نتوان برای طرح مسائل مندرج در هر دسته، ترتیب خاصی لحاظ کرد.
در برخی کتاب هایی که در دو دستة اخیر قرار می گیرند، صرفا مباحث دانش علوم قرآن تحت عنوان «نوع» و بدون لحاظ دسته بندی ویژه ای مطرح شده است؛ ولی به سبب جایگاه ویژه ای که در میان کتاب های علوم قرآن دارند، تنویع آنها را هرچند دسته بندی خاصی بر آن حاکم نیست مد نظر قرار داده ایم."