چکیده:
هند به عنوان سرزمینی برخوردار از تکثر دینی همواره در طول تاریخ شاهد شکلگیری انشعابات جدید دینی و فرقهای بوده است. با ورود اسلام به این سرزمین، از سویی این روند شکل گستردهتری به خود گرفت؛ از سوی دیگر حفظ حکومت برای حاکمان مسلمان در قلمرویی با این تکثر دینی و فرقهای مسئلهساز شد. هر کدام از حکام مسلمان در رویارویی با این مسئله روشی را برگزیدند. اکبرشاه گورکانی یکی از این حاکمان در 989 ه.ق.، برای مقابله با این مسئله به فکر ایجاد «دین الاهی» افتاد. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی مهمترین دلایل شکلگیری این ایده بررسی شده است. این تحقیق نشان میدهد میتوان مطرحشدن دین الاهی از سوی اکبر را حاصل شخصیت تساهلگرای او، بافت متکثر قلمرو وی به لحاظ دینی و ویژگیهای خاص دوره حکومت اکبر به لحاظ اجتماعی و سیاسی دانست.
خلاصه ماشینی:
لذا آنچنـان گرفتار مسائلی از این دست نبودند (مجتبایی، ١٣٦٧: ٥٨١)، اما با گسترش فتوحات اسلامی در این منطقه در زمان خلیفه دوم (کوفی، ١٣٨٤: ٨٩-٩٠) حاکمان مسلمان که ابتدا در صدد مقابله با این واقعیت های جامعه هند و گسترش اسلام بودند با گذر زمان به ایـن نتیجـه رسیدند که برای حفظ حکومت خود در برخی مقاطع ناچار به تعامل مسـالمت آمیـز بـا پیروان سایر ادیان هستند.
علاوه بر این ، دیدگاه های اجداد اکبر را نیز نباید در پیدایش گرایش های تسـاهلی در وی نادیده گرفت ، چنان که بابر، نخستین پادشاه گورکانی هند، در وصیت نامه خود، او را به اجتناب از تعصب دینی فرا میخواند و به رفتار بر مبنای عدالت و بر اساس آیین هـر دین ، با پیروان ادیان توصیه میکند و فرزندانش را به تبلیغ اسـلام بـا حجـت بـه جـای شمشیر فرا می خواند (شیخ عطار، ١٣٨١: ١٩٩).
همچنـین ، از آنجـا کـه اکبرشاه خود را به بهانه آنکه دقیقا هزار سال بعد از ظهـور پیـامبر بـه حکومـت رسـیده است به عنوان اصلاح گر اسلام معرفی می کرد این شایعه را در میان منتقدان وی تقویـت کرده بود که وی قصد ادعای نبوت و حتی خدایی دارد ("DIN-I ILAHI"Britannica, )، اما احتجاجات او در خلال مناسبات سیاسی با عبدالله خان ازبک نشان می دهد که وی چنین ادعاهایی درباره پیامبری و خدایی نداشته است (٢/٢٩٦ :١٩٩١ ,Ahmad).
در نگاه نخست ، ممکن است این تصور به وجود آید که اکبر عبادت خانه را فقط بـه منظور ایجاد مکانی برای بحث های الاهیاتی و کلامی برپا کرد اما باید در نظر داشت کـه در همین عبادت خانه بود که پایـه هـای طـرح دیـن الاهـی ریختـه شـد.