چکیده:
همزمان با دوران زمامداری جلالالدین اکبر گورکانی، گروههای تبشیری ژزوئیت نفوذ خود را در پهنه ایران، هند و عثمانی آغاز کردند. آنچه باعث آغاز گفتوگوهای دینی در هند شد، دعوت جلالالدین اکبر گورکانی از ژزوئیتهای پرتغالی به هندوستان بود. در پی این دعوت گروه تبشیری ژزوئیتی با انگیزه ترویج نحله خود، و با اشتیاق فراوان تن به سفری طولانی داد و اندیشمندانی را روانه دربار گورکانیان هند کرد. اکبر گورکانی ابتدا از فرستادگان درخواست تألیف کتابی را کرد که ژروم خاویر این خواسته را با تألیف کتاب آیینه حقنما عملی کرد. اما نهایتاً و در پی آن، شاه گورکانی مکتبی با عنوان «دین الاهی» تأسیس کرد. در این گفتار، ضمن بررسی فرضیه خودشیفتگی اکبر گورکانی و تحرکات ژزوئیتها در دوره او، با بهرهگیری از روش توصیفی- تحلیلی میکوشیم علل و انگیزههای اکبر گورکانی در دعوت از ژزوئیتها، و نیز تأسیس «دین الاهی» را بیابیم و بررسی کنیم.
خلاصه ماشینی:
محققان معاصر دیگری نیز ضمن آثار خود، هر یک نکاتی را درباره فعالیتهای اکبرشاه بیان کردهاند؛ مانند آن ماری شیمل در کتاب در قلمرو خانان مغول، و از همه صریحتر عبدالهادی حائری در کتاب نخستین رویارویی اندیشهگران ایران با دو رویه بورژوازی تمدن غرب، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در مدخل «اکبرشاه» (پزشک و سید حسینزاده، 1379)، و دائرةالمعارف تشیع (1369، ج2).
آخرین منبعی که به آن اشاره میکنیم، مقاله «بررسی و تبیین عوامل سیاسی مؤثر در ایجاد دین الاهی توسط اکبرشاه گورکانی» است که بر اساس آن اکبرشاه ابتدا برای کسب اقتدار داخلی و سپس به منظور مطرحکردن هندوستان به عنوان قدرتی جهانی در کنار دیگر کشورهای قدرتمند به تأسیس دین الاهی دست زد و از آن به عنوان ابزار سیاسی مؤثری در این مسیر بهره برد (شعبانپور و بختیاری، ۱۳۹۳).
کتاب دیگری نیز تألیف کرده که حاوی مسائل فلسفی با عبارتهای پیچیده است، و خاویر بنا به درخواست اکبر در سال 938 ه.
شاید پرستش خورشید و آتش را از هندوها گرفته باشد؛ اما این احتمال بسیار کم است، زیرا وی همانطور که تقویم زرتشتیان را پذیرفت، احترام به خورشید را نیز از ایشان گرفت (Asiatic Society of Bombay, 1877: vol 1, p.
ق. ) به رم ارسال کرده چنین مینویسد: کتاب دیگری به رم ارسال نمودیم که ترجمه فارسی اناجیل سه قرن پیش است؛ امیدوارم که به فضل الاهی به دست شما رسیده باشد (British Museum, Jesuit Missions in India, Vol. lll, p.