چکیده:
عقل گرايان از دير باز در ستيزي پنهان، عرفاي اسلام را به بهره برداري از تجارب شخصي و حالات معنوي خويش، در تعليم و ترويج احكام اسلام، متهم كرده اند. اين امر، با ظهور مكتب عشق الهي در نيمه قرن دوم هجري ، به چالشي نو ميان فلاسفه و عرفا تبديل شد. اما با طلوع انديشه هاي عرفاي بزرگي همچون روزبهان، شيخ اشراق، عين القضات، غزالي، نجم الدين رازي، سعدي، مولانا و حافظ، عرفان اسلامي فرصتي تازه بازيافت تا با استفاده از توانمندي هاي زبان فارسي، ضمن معرفي خاستگاه انديشه هاي خود؛ يعني قرآن و حديث، شاهكارهاي عرفاني ماندگاري نيز پديد آورد و استحكام جهان بيني خود را به اثبات برساند. نجم الدين رازي، از عرفاي مشهور قرن ششم است كه نه تنها انديشه هاي عرفاني خود را بر اساس روش و محتواي كلام وحي و سنت الهي بيان كرده كه الهام بخش بزرگاني چون حافظ بوده است. از نظر رازي، قرآن دو جنبه ظاهري و باطني دارد. جنبه ظاهري آن، از آن شريعتمداران، و جنبه باطني آن متعلق به اولياء و عرفاست. او نثر مرصاد العباد را به همين شيوه، با اشارت هاي عرفاني و لطايف قرآني آميخته تا نشان دهد كلام آسماني عرفا، فقط توصيف و بسط تجارب و حالات شخصي صرف نيست. اين مقاله در صدد بازكاوي تاثير قرآن و حديث در مرصاد العباد نجم الدين رازي است.
خلاصه ماشینی:
"محمدرضا موحدی، یکی دیگر از فعالان این حوزه، با بررسی نسخههای خطی کتاب، بحرالحقایق و المعانی که تفسیر ناتمام عرفانی رازی است، در کتاب آن سوی آینه، گام دیگری در تأثیرپذیری آثار این عارف بزرگ از قرآن و حدیث برداشته است.
شیخ نجمالدین رازی در ابتدای فصل نهم، مرصادالعباد، با بیان این آیة شریفه، به پیشواز بحث «احتیاج به شیخ در تربیت انسان و سلوک راه» میرود: «قال له موسی هل اتبعک علی ان تعلمن مما علمت رشدا»: (کهف: 66)؛ موسی به آن شخص دانا گفت: آیا اگر من تبعیت و خدمت تو کنم از علم لدنی خود، مرا خواهی آموخت؟ رازی مانند سایر عرفا، با نثری ظریف و لطیف، ماجرای احتیاج انسان سالک به پیری روشنضمیر را شرح میدهد: «بدانک در سلوک راه دین و وصول به عالم یقین از شیخی کامل راهبر راهشناس صاحب ولایت صاحب تصرف گریز نباشد» (رازی، 1386، ص 226).
یکی از احادیث مورد استناد رازی، که بر اساس آن مرصادالعباد را بر پایة چهل فصل نوشته است، این حدیث گرانقدر پیامبر اعظم( است که میفرماید: «من اخلص لله اربعین صباحا ظهرت ینابیع الحکمة من قلبه علی لسانه»؛ کسی که چهل شب را با اخلاص به روز آورد، چشمههای حکمت از دل بر زبانش جاری میشود.
نتیجهگیری نجمالدین رازی با آفرینش تفسیر عرفانی بحرالحقایق والمعانی همة اقلیم نورانی عرفان اسلامی را از وجود هرگونه شائبهای، مبنی بر انعکاس حالات و تجارب شخصی عرفا در آثارشان، میزداید و با خلق مرصادالعباد که بازتابی از کلام وحی و سنت الهی است، دیگر جای هیچ شک و شبههای باقی نمیگذارد که قرآن و حدیث در تاروپود واژگان و مفاهیم نثر عرفانی فارسی راه یافته و آن را تا حد متنی مقدس بالا برده است."