چکیده:
زرين قبانامه منظومه اي است حماسي كه موضوع آن آمدن فرستاده اي از سوي سليمان نبي(ع) به دربار كي خسرو براي خواندن ايرانيان به دين خدايي است. سپس جنگ هايي ميان پهلوانان ايران با زرين قبا درمي گيرد و در دنباله ي داستان، حوادث بسياري براي رستم و فرزندانش روي مي دهد. شيوه ي بيان اين منظومه ي بلند كه از نظر شمار ابيات، سومين منظومه ي حماسي شناخته شده در زبان فارسي است، به صورت داستان در داستان است كه همان شيوه ي رايج بيان روايت، در بسياري از طومارهاي نقالي و داستان هاي عاميانه است.
اين منظومه اخيرا به همت يكي از پژوهشگران، پيرايش و تصحيح شده است. آن چنان كه مصحح محترم، در مقدمه ي كتاب يادآور شده اند در زرين قبانامه گاهي به اختصار به روايت هايي اشاره مي شود كه گزارش مفصل آن ها در طومارهاي و روايات شفاهي و عاميانه اي كه تا به امروز چاپ شده اند نيست و در حال حاضر، جزييات روايت آن ها مبهم است؛ سپس ايشان به شانزده روايت، در اين منظومه اشاره نموده اند كه در جاي ديگري ديده نشده است.
در اين مقاله به بررسي يكي از منظومه هاي هم عصر زرين قبانامه يعني برزونامه ي جديد و برخي دستنويس هاي روايات حماسي ديگر مي پردازيم و چند روايت مبهم زرين قبانامه را روشن مي سازيم.
خلاصه ماشینی:
"٢. جهان بخش نوه ی فرطورتوش در بیتی اززرین قبانامه ، جهان بخش نوه یدختری «فرطورتوش »، شاه پریان ، معرفی شده است : نیـــایش بـــود شـــاه فرطورتـــوش کــزافســون اودهــربــد درخــروش (زرین قبانامه ، ١٣٩٣: ٢٧١) در روایت دوم برزونامه ی جدید نیز، مادر جهان بخش ، دختر فرطورتوش ،٤شاه پریان خوانده شده است : درآغاز هفت خان دوم ، جهان بخش با «رضوان پری » روبه رومی شـود وهنگامی که جهـان بخـش ازآن پـری دربـاره ی نـژادش مـی پرسـد، اوخـود را دختـر فرطورنوش وخاله ی جهان بخش معرفی می کند: مـــنم دختـــرشــــــاه فرطورنـــوش که هست آن جهان دار، با رای وهوش مـــرا نام رضوان زیـبــــا شنــــاس که هرگزنبـــودم زدیوان هــــراس بــــود مـادرت درجهـان خواهـــرم که ازبهـــراوروزوشب غم خورم (برزونامه ی جدید، بی تا: ب برگ ٢٧٠ب ) برپایه ی این روایت ، نام مادر جهان بخش «نازنین »٥بوده است : نــدارد پـــدرجــزتــودیگــرپســر مبـــادا بســـــوزد زمرگـــت پـــدر بــــود مــــادرت نازنیـــــن پــــــری همــان خــواهرت شمســه ی خــاوری (همان : ب برگ ٢٨٣ ب ) در جای دیگری نیز شمسه ی پری برجهان بخش ظاهر می شود وخـود را خـواهر او 6 میخواند که خود نشان دهنده ی این است که جهان بخش ، ازنژاد پریان بوده است : بـــه پاســخ بــدوگفــت آن نازنیــــن منـــم شمسه ی مهوش وحورعیـن بــوم دختــــــرگــرد سالارگیــــــر کـه خـوانی تـواورا فرامـرزشیـــر تــورا خواهـــــرم ای دلیــــرجهــان ندیــده کســی روی مـــن ازمهـــان بــــــود مــادرم نازنیــــن پـــــری که شـد درجــــوانی زگیتـی بـری (همان : ب ٢١٧برگ الف ) ٤."