چکیده:
بيت «نعيم هر دو جهان پيش عاشقان به جوي/ كه اين متاع قليل است و آن عطاي كثير» با ضبط ها و معاني متفاوتي در تصحيح ها و شرح هاي ديوان حافظ آمده است. اين مقاله ضمن بررسي اين موارد، در پي آن است تا شكل سالم و معني درستي از بيت ارائه دهد. دو موضوع را شارحان در شرح بيت در نظر نگرفته اند؛ يكي بررسي دو تركيب قرآني «متاع قليل» و «عطاي كثير» كه معادل نعمت هاي دنيا و آخرت است و ديگر اين كه شارحان «كه» را در ابتداي مصرع دوم، «كه» ربط تعليلي به معني «زيرا كه» معني كرده اند و يك شرح نيز آن را به معني «بلكه» دانسته است. نگارنده معتقد است در اين بيت، حرف ربطِ «كه» حرف پيروِ (ربطِ) اسم پرداز يا توضيحي است. اين نوع «كه» كلمه يا تركيب پيش از خود را با جمله ي پس از خود مرتبط مي سازد تا در باره ي آن توضيح و تفسيري ارائه دهد. حافظ بارها اين نوع «كه» را به كار برده است كه با ذكر شواهدي از آن در متن مقاله، نظريه ي فوق قوت مي يابد.
خلاصه ماشینی:
"ترتیـب نوشتاری بیت با توجه به این «که » چنین خواهد بود: «نعیم هر دو جهـان کـه ایـن متـاع قلیل است و آن عطای کثیر، پیش عاشقان به جوی » یعنی : «نعمت های هر دو جهان کـه این (دنیا) کالایی اندک وآن (آخرت ) دهشی بسیار اسـت ، در نـزد عاشـقان بـه جـوی میارزد».
٢. اگر بر اساس نظر اغلب شارحان ، «که » را حرف ربط تعلیلی، به معنی «زیراکه » بدانیم ، تنها در صورتی میتوانیم «متاع قلیل » و«عطای کثیر» را در معانی قرآنی داشـته باشـیم و معنـی تقریبـا درستی نیز از بیت استخراج کنیم که بیت را همراه با طنـز، بـه ویـژه در ترکیـب «عطـای کثیـر» بخوانیم ، بدین گونه که : «نعمت های هر دو جهان نزد ما عاشقان به جـوی نمـی ارزد؛ زیـرا دنیـا بسیار اندکو کالایی حقیر است و آخرت نیز چنان عطاو دهشـی کثیـر اسـت کـه از سـر مـا زیادی میکند، پس نه در فکر این هستیم و نه درپی آن »؛ اما این تعبیـر، محکـم و قـانع کننـده نیست تا از ادامه ی بحث و رسیدن به معنایی دیگر خودداری کنیم ."