چکیده:
جایگاه و نقش مراجع دینی در جامعه اسلامی و روابط آنها با طبقه حاکم و مردم از مباحث مهم تاریخ ایران دوره اسلامی- به ویژه در دو قرن اخیر- است. بیداری و هوشیاری مراجع در برخورد با جریانهای سیاسی زمانه و واکنش به کارکرد حکومت در سیاستگذاریهای داخلی و خارجی و تاثیر و اهمیت بسزای روحانیت در جامعه و سیاست، مهمترین انگیزه در بررسی حیات مراجع دینی در دوره قاجار و مشروطیت به شمار میآید. از جمله روحانیان موثر در روند سیاسی دوره قاجار آخوند خراسانی است که با دخالت مستقیم در نهضت مشروطیت ایران و حکم به وجوب آن، هم به رهایی مردم از فلاکت زندگی در زیر بار حکومت استبدادی، مدد رساند و هم حکومت مشروطه را ازعناصر غربزده و ضد مذهبی تصفیه کرد. ایشان با دخالتمستقیم در متن نهضت مشروطیت، سایه روحانیت تشیع را در سراسر پهنه انقلاب مشروطه گسترد و اندیشههای روحانی و مذهبی خود را بر آن تحمیل کرد و مانع آزادی عمل انقلابیون غربزده ضدمذهب شد. هدف از انتخاب این موضوع، بررسی نقش کلیدی آخوند خراسانی در تحولات مذهبی و سیاسی مشروطیت و عملکرد ایشان در مقام مرجعیت شیعی و فعالیتهای سیاسی ایشان در بین روحانیان و متفکران سده اخیر است و همچنین نقش رهبری آخوند خراسانی در اوضاع سیاسی نهضت مشروطه واقدامات ایشان مبنی برعدم حضور استعمارگران بیگانه که از نکات ویژه ایشان به شمار می رود.
این پژوهش از نوع توصیفی می باشد که پژوهشگر از کتب، مقالات، نشریات و اسناد مختلف به جمع آوری اطلاعات پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
آخوند خراسانی هر چند که طبق نظرشان مشروطه با شرع در منافات نیست و مجلس عمارتی است برای مشورت امنای ملت در مصالح و مضار مملکت اما هستند کسانیکه مانع اجرای احکام الهیه شده ، پس ، حضور متخصصین امر لازم شمرده می شود.
آخوند خراسانی و مازندرانی در اطلاعیه ای مقصود خود را از مشروطه این گونه بیان کردند: «حقیقت مشروطیت ایران و آزادی عبارت از عدم تجاوز دولت و ملت از قوانین منطبقه بر احکام خاصه و عامه مستفاد از مذهب و مبتنیه بر اجراء احکام الهیه عزاسمه و حفظ نوامیس شرعیه و ملیه و منع از منکرات اسلامیه و اشاعه عدالت و محو مبانی ظلم و سد ارتکابات خودسرانه و صیانت بیضه اسلام و حوزه مسلمین و صرف مالیه مأخوذه از ملت در مصالح نوعیه راجعه به نظم و حفظ و سد ثغور مملکت خواهد بود.
آخوند خراسانی در تلگرافی که سوم محرم به مجلس مخابره می کند بر این نکته تأکید می ورزد و می افزاید: «حالا که برای اصلاح مفاسد و تکمیل نواقص آزادی مرحمت فرمودند ان شاء الله هیچ دقیقه را فروگذار نفرموده اند قوانین محکمه دین مبین را که ناموس اکبر و از اعظم اسباب ترقی و نفوذ و فقط رسمی از آن باقی است صحیحا به موقع اجرا و مصالح دولت و انتظامات مملکت را بر وجه احسن و نظام اتقن مرتب [خواهند کرد]....