چکیده:
يكي از تعابير در فقه شيعه، كه احكام خاصي هم به دنبال داشته، عبارت «امام عادل» است. اين تعبير عموماً در ابوابي كه ابعاد اجتماعي دارند و يا مسائلي كه به نوعي با حكومت در ارتباط هستند، مشاهده مي شود. باب «قتال اهل البغي» يكي از اين باب هاست كه از اهميت خاصي برخوردار است. اين مقاله به دنبال پاسخ به اين سوال است كه آيا مفهوم امام عادل در اين باب اختصاص به معصوم دارد يا فقها را نيز شامل مي شود؟ بررسي عبارات فقها و تعابير مترادف با «امام عادل» و روايات «وسائل الشيعه» و «تهذيب الاحكام» نشان مي دهد كه اين مفهوم شامل فقيه هم مي شود و خروج بر فقيه حاكم به مثابه خروج بر امام معصوم است.
خلاصه ماشینی:
"البته با مرور مجموع روایات این باب نیز شاید بتوان نتیجه گرفت که بغی تنها خروج بر امام معصوم نیست؛ چنانکه در روایت ذیل، امیرالمؤمنین علیه السلام قتال با خروجکنندگان بر غیر امام عادل را نیز واجب دانستهاند: بإسناده عن محمدبن أحمدبن یحیی عن بنانبن محمد عن أبیه عن ابن المغیرة عن جعفر عن أبیه، قال: «ذکرت الحروریة عند علی علیه السلام فقال: إن خرجوا علی إمام عادل أو جماعة فقاتلوهم، و إن خرجوا علی إمام جائر فلا تقاتلوهم؛ فإن لهم فی ذلک مقالا» (حرعاملی، 1409ق، ج15، ص81).
اما از مجموع احادیث باب نیز میتوان استفاده کرد که حکم قتال با اهل بغی برای فقیه عادل مبسوطالید نیز جاری است: حدیث اول همان حدیث امام سجاد علیه السلام است که فرمودند: اگر کسی خصوصیات مذکور در آیة 112 سورة مبارکه توبه را داشته باشد او را در جنگ همراهی خواهند کرد (همان، ج6، ص134).
مرحوم منتظری نیز در بحث جهاد ابتدایی، که باید به اذن امام عادل باشد، معتقد است: لفظ «امام» یا «امام عادل» در مقابل «امام جائر» است و اختصاص به معصوم ندارد: هل یعتبر فی الجهاد الابتدائی إذن الإمام؟ و قد دلت الأخبار و فتاوی أصحابنا علی اشتراط الجهاد الابتدائی بوجود الإمام العادل أو من نصبه لذلک (منتظری، 1409ق، ج1، ص117) ...
میتوان نتیجه گرفت: «امام عادل» تعبیری است مقابل «امام جور» و اعم از امام معصوم است و بجز در جاهایی خاص که تصریح شده یا قرینه مشخصی دارد، که مقصود از آن معصوم است، در سایر جاها فقیه را نیز شامل میشود که در این صورت نتایج ذیل را به دنبال دارد: ـ برای مقابله با بغات نیازی به حضور معصوم علیه السلام و یا اذن ایشان نیست."