چکیده:
سياست گذاري علمي و نوع روابط حاكمان با يكديگر در پيشرفت و انتقال دانش و فرهنگ اثرگذار است. حكومت عثماني معمولاً با تيموريان روزگار را به صلح مي گذرانيد. اين موضوع موجب به وجود آمدن ارتباطات علمي و فرهنگي بين دو سرزمين تحت سيطره اين دو امپراطوري بود. تمركز اين مقاله بر روي نقش ملاعلي قوشچي در انتقال دانش ستاره شناسي و رياضيات از مدرسه سمرقند به مدارس عثماني است. نشان داده خواهد شد كه قوشچي چگونه با فروپاشي مدرسه و رصدخانه سمرقند پس از مرگ بنيان گذار آن يعني الغ بيگ حجم عظيمي از اطلاعات علمي را به كشور عثماني انتقال داد، به طوري كه اثرات آن حتي در ابتداي دوران انقلاب علمي اروپا نيز مشاهده مي شود. اثرگذاري قوشچي نه تنها در انتقال دانش رياضيات و ستاره شناسي بلكه در شكل گيري مدارس علمي نوين در سرزمين عثماني قابل ملاحظه است. همچنين خواهيم ديد كه چگونه فروپاشي يك مدرسه علمي موجب رونق گيري مدارس علمي جديد در سرزميني ديگر مي گردد.
خلاصه ماشینی:
"مطالعات تاریخ اسلام سال هشتم / شمارة ٣٠/ پاییز ١٣٩٥ بررسی نقش ملاعلی قوشچی در انتقال دانش از مدرسه سمرقند به امپراطوری عثمانی 1 ایرج نیک سرشت 2 صادق شهریار سیاست گذاری علمی و نوع روابط حاکمان با یکـدیگر در پیشـرفت و انتقـال دانـش و فرهنگ اثرگذار است .
٧ برای کسب اطلاعات بیشتر غیر از منابع یاد شده می توان به این منابع نیز رجوع کرد: احمد فیروزنیا، «سخنی در شناسـایی الغ بیک »، مجله دانش و پژوهش ، مرکز انتشارات علمی وزارت علوم و آموزش عالی ، شماره صفر؛ غلامحسین صـدری افشـار (١٣٥٥)، سرگذشت سازمانها و نهادهای علمی و آموزشی ایران، تهران : وزارت علوم و آموزش عالی .
از متون علمی دیگری که توسط قوشچی نگاشته شد و نقش به سزایی در انتقال علوم ریاضی به سرزمین عثمانی دارد، کتاب میزان الحساب و بدیل عربی آن یعنی رساله محمدیه فی الحساب است که مشروح تر از میزان الحساب با زبان عربی نوشته شده و به سلطان محمد تقدیم و با نام او تنظیم شده است که قوشچی با تصنیف این دو کتاب کسرهای اعشاری کاشـانی را بـه سـرزمین عثمـانی منتقل کرد.
احتمال اینکه قوشچی در ساخت این رصدخانه مستقیما نقش داشته بسیار کم است ، چـرا که قوشچی تنها در آخرین سال های عمر در سرزمین عثمانی می زیسته اسـت و بـا توجـه بـه سختی و زمانبر بودن کار ساخت یک رصدخانه (که قوشچی کاملا به ایـن موضـوع وقـوف داشته است ) بعید به نظر می رسد که او تصمیم به چنین کاری گرفته باشد."