چکیده:
ایران، از گذشتههای دور ارتباطات و پیوندهای نزدیکی با جهان عرب داشته است. در دوره پهلوی دوم، روابط ایران و کشورهای محافظهکار عرب با محوریت غرب گسترش یافت و ایران و عربستان، در قالب سیاست دوستونی نیکسون، نقش مهمی در تأمین امنیت خلیج فارس ایفا کردند. با وقوع انقلاب اسلامی و تغییر مواضع جمهوری اسلامی ایران، این روابط تحول یافت و کشورهای محافظهکار عرب، نگران گسترش انقلاب اسلامی به کشورهای خود شدند. وقوع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و حمایت کشورهای محافظهکار عربی از صدام، در راستای مهار امواج انقلاب اسلامی بود. البته در این مدت کشورهای سوریه، لیبی و الجزایر از حمایت از عراق خودداری کردند. با پایان جنگ تحمیلی و حمله عراق به کویت، صفبندیهای گذشته جهان عرب به هم خورد. تحولات بعدی مانند حوادث یازده سپتامبر، حمله امریکا به عراق و روی کار آمدن حکومت اکثریت شیعی با سقوط صدام، و برنامه صلحآمیز هستهای ایران، مواضع جهان عرب در برابر ایران و در مقابل، مواضع جمهوری اسلامی ایران در برابر جهان عرب را تغییر داد. هدف مقاله حاضر که به روش توصیفیـتحلیلی انجام شده، بررسی مواضع ایران در قبال مسائل جهان عرب است. با توجه به فقدان یکپارچگی جهان عرب، جمهوری اسلامی ایران دارای مواضع متفاوتی در برابر بحرانهای عربی بوده است. ایران، در مسائل ایرانیـعربی موضعی قاطع، در بحرانهای درون جهان عرب بیطرفی نسبی، در بحرانهای داخلی جهان عرب که یک سوی آن شیعیان بودهاند، جانبداری از شیعیان، و در برابر بحرانهای جهان عرب و غیرعرب، همبستگی و همکاری با اعراب را درپیش گرفته است.
خلاصه ماشینی:
عوامـل متعـددی وجود دارد که میتواند با توجه به نوع اهداف ، توانمندیها و یا برداشت های کشورهای عربـی و ایران درباره یکدیگر، زمینه واگرایی یا همگرایی میان آنها را فـراهم کنـد و آنهـا را در وضـعیت همکاری یا تعارض و یا ترکیبی از این دو قرار دهد؛ بنابراین ، بـا بررسـی ایـن عوامـل میتـوان جهت گیری سیاست خارجی کشورهای عربی و ایران را در برابر یکدیگر شناسـایی و در ادامـه ، الگوی رفتاری این کشورها را در بحران های مشابه پیش بینی کرد.
ایران از نگاه عراق ، کشوری توسعه طلب بـود کـه قصـد داشـت از طریق صدور انقلاب اسلامی، سیاست توسعه طلبانۀ خود را پیگیری کند و در این راستا بـا اشـغال عراق و سپس کشورهای مجاور، اقدام به تأسیس جمهوری اسلامی بزرV نماید؛ بنابراین ، بـر ایـن نظر بود که حمله نظامی به ایران باعث شکست این نقشه خواهد شد (اسپوزیتو، ١٣٨٦: ٩٣).
درباره رویکرد جمهوری اسلامی ایران در برابر بحران های عربی ـغیرعربی، نتـایج ایـن مقاله نشان میدهد که با اسـتناد بـه موضـوع اسـرائیل ، سیاسـت خـارجی ایـران مبتنیبـر همبستگی و همکاری با اعراب است و در جهت گیری این رفتار، مجموعه ای از عوامل وابسته به محیط داخلی که در مقدمه آنها عامل ایدئولوژیک به عنوان عامل حمایت کننده قـرار دارد، دخالت داشته اند و بار دیگر بر التزام و تعهد ایران به اصول انقلابی خود و دفـاع از ملت هـای مستضعف به ویژه ملت لبنان و شیعیان تأکید شده است .