چکیده:
تنزيه و تشبيه از موضوعات هستي شناختي و معرفت شناختي كلامي- عرفاني است كه به ويژه در بحث از توحيد، معرفت و ارتباط ذات با اسما و صفات، همچنين در موضوع تجليات و تعينات ذات از اهميت بسزايي برخوردار است. هدف اين پژوهش كه با روش توصيفي- تحليلي انجام شده، زمينه سازي براي فهم و درك درست تر مفهوم تنزيه و تشبيه در اشعار جامي و تطبيق آن با آثار ابن عربي و پيروان اوست. اين بررسي نشان مي دهد كه جامي دو ديدگاه تنزيه و تشبيه را با هم جمع كرده است و در اين زمينه رويكردي تلفيقي دارد. جامي ضمن اثرپذيري از آموزه هاي قرآن و سنت، به شدت وام دار ابن عربي و شارحان مكتب اوست. به اعتقاد جامي آميختگي و جمعيت تنزيه عقلاني و تشبيه شهودي، منجر به شناخت صحيح و معرفت كامل ساحت الهيت مي شود. ازاين رو مفهوم تنزيه و تشبيه كليه مراتب وجود، از مرتبه ذاتي تا اسما و صفات و اعيان ثابته و سريان آن در عالَم، همچنين مرتبه وجودي انسان كامل را شامل مي شود.
خلاصه ماشینی:
"به عقیدة جامی این قسم از تجلی، مقام استجلا، تجلی اسمائی، کمال اسمائی و مرتبۀ تعین ثانی نام دارد که موجب ظهور عوالم مختلف و پیدایش و آفرینش موجودات میشود، ازاین رو ساحت مزبور درخور تشبیه است : لیک در ضمن آن کمال دگر دید موقوف بر ظهور اثر پیش اهل شعور و دانایی لقب آن کمال اسمایی وان ظهور حق است در اطوار مختلف در خصایص و آثار (جامی، ١٣٨٩: ١٨٥) همچنین گاه این تجلی را با عنوان تعین ثانی توصیف میکند: بعد از آن در تعین ثانی شد مفصل شئون پنهانی شد حقایق ز یکدگر ممتاز امتیازی درون پردة راز در پی آن حقایق مذکور آمد از موطن بطون به ظهور (جامی، ١٣٨٩: ٧١) چنان که مشهود است جامی نیز مانند عارفان مکتب ابن عربی، معتقد است که تجلی حق تعالی در حضرت فیض مقدس منجر به کثرت یافتن اعیان در این مرتبه و نیز آفرینش یا به تعبیری ظهور عوالم مختلف چون عالم ارواح و نفوس ، مثال و طبیعت شده است : بود واحد به ذات لیک نمود متعدد به پیش چشم شهود زختلاف تنوعات ظهور شد مرتب عوالم مشهور اولا عالم عقول و نفوس وز پی آن مثال پس محسوس (جامی، ١٣٨٩: ٧١) جامی معتقد است که جمعیت و آمیختگی هر دو نوع تجلی حق است که منجر به کمال پیدایی و عرضه کردن حسن و کمالات حق تعالی به نحو اجمال و تفصیل میشود."