چکیده:
وجود آثار تيپيك سيركي دامنههاي شمال شرقي و جنوب غربي توده كوهستاني الوند همدان، و همچنين حضور مورنهاي سرگردان اطراف آن، در ابعادي بزرگتر از آنچه در اطراف شيركوه يزد وجود دارد و تمركز ژئومورفولوژيستها را از اوايل دهه 1930، به فرايند يخچالي، معطوف داشته، حاكي از تسلط فرايند يخچالي در طي دورههاي سرد كواترنري ميباشد. به همين منظور در اين مقاله سعي در برآورد ارتفاع برفمرز دائمي در دامنههاي مختلف اين توده كوهستاني شدهاست. در برآورد ارتفاع برفمرز به روش رايت نكتهاي وجود داشت كه اساس ارائه برآورد ارتفاع برف مرز به روشهاي خاصي گرديد. بالاتر بودن ارتفاع برفمرز دائمي برآورد شده در دامنههاي شمال شرقي (نسبت به دامنههاي جنوب غربي) بر اساس روش رايت، آن هم در عرضهاي جغرافيايي همانند ايران كه دامنههاي شمال شرقي بهترين شرايط را براي ماندگاري برف و تشكيل يخچال دارند، بسيار حائز اهميت است. اين نكته موجب بررسي ارتفاع برفمرز دائمي به دو روش ديگر شد؛ يكي روش شيب- جهت كه با توجه به مقدار شيب و جهت آن و استفاده از روابط ارائه شده از سوي پژوهشگران قبلي، به برآورد ارتفاع برفمرز دائمي پرداخته شدهاست. تفاوت برفمرز برآورد شده براي دامنهها از اين روش هر چند منطقي به نظر ميرسيد ولي مقدار آن (530 متر) با توجه به شواهد ميداني دور از واقعيت به نظر رسيد، به همين دليل از روش ديگري به عنوان ضريب خميدگي منحني ميزان كه براي اولين بار در اين مقاله ارائه شده براي برآورد ارتفاع برفمرز استفاده گرديد. مقدار ضريب خميدگي منحني ميزانها با فاصله گرفتن از قلههاي مسلط به حوضهها به سمت كوهپايه، ابتدا روند نزولي و سپس روند صعودي دارد. از محل تغيير اين روند به عنوان حضيض ضريب خميدگي و از ارتفاع آن به عنوان ارتفاع حضيض نمودار ياد گرديد. با توجه به نزديك بودن اين ارتفاع به ارتفاعي كه از روشهاي قبلي به عنوان ارتفاع برفمرز برآورد شده بود، چنين نتيجه گرفته شد كه ارتفاع حضيض ضريب خميدگي حوضهها ميتواند به عنوان ارتفاع برفمرز كواترنري در نظر گرفته شود. بررسي سه روش فوق در برآورد ارتفاع برفمرز كواترنري الوند و تفاوت مقدار آن در دامنههاي مختلف حاكي از آن است كه تفاوت قابل توجه ارتفاع پيشاني كوهستان در دامنههاي مختلف ميتواند در برآورد ارتفاع برفمرز و مقدار خطاي آن موثر باشد. ارتفاع خط تعادل آبويخ فاكتور ديگري بود كه ميتوانست تفاوت ارتفاعي برفمرز را آشكار سازد، ولي به دليل تفاوت در عرض كوهپايههاي دو طرف توده كوهستاني و تفاوت در ويژگيهاي توپوگرافيكي، اين شاخص نيز نتوانست كمك چنداني دراين زمينه بنمايد؛ چرا كه تفاوت در عرض كوهپايهها و مقدار و جهت شيب آنها ميتواند در مقدار ارتفاع خط تعادل آبويخ موثر باشد كه لازم است در مطالعات يخچال شناسي مورد توجه خاص قرار گيرند.
خلاصه ماشینی:
"جدول ١- خلاصه ای از مطالعات یخچال شناسی ایران <TD>موقعیت کوهستان ویژگی بررسی شده یخچالی ارتفاع رفرنس </TD> <TD></TD> <TD>سبلان </TD> <TD>خط تعادل یخچالی کنونی ٤١٢٠-٤٤٢٥ دلال اوغلی ١٣٨٢: ١٠ برف مرز دائمیکواترنر ٣٦٠٠-٣٧٠٠ اسفندیاری درآباد، ١٣٨٨: ٨٦ برف مرز دائمیکواترنر ٣٦٠٠ محمودی، ١٣٦٧: ١٤ </TD> <TD>شمالغرب </TD> <TD></TD> <TD>سیرک ٢٧٠٠-٤٥٤٠ مورن ٣١٥٠ اسفندیاری درآباد، ١٣٨٨: ٨٨-٩٣ سنگ سیقلی(دامنه شرقی سبلان ٣٠٠٠-٣٢١٦ </TD> <TD></TD> <TD>سهند </TD> <TD>برف مرز دائمیکواترنر ٢٥٠٠ خیام ، ١٣٧٠: ٢١ لندفرم دره های یخچالی - رجبی و بیاتی خطیبی، ١٣٨٧: ١٠٥-١٢١</TD> <TD></TD> <TD>طالش </TD> <TD>خط تعادل آب ویخ ١٠٠-٤٠٠ محمودی، ١٣٨٠: ٥ برف مرز دائمی ٢٣٦٠ طاحونی، ١٣٨٣: ٣١ </TD> <TD>شمال </TD> <TD>شمال و شمال روغدربارب ک </TD> <TD>حد برف مرز دائمی ٣٦٠٠ نگارش و خسروی، ١٣٧٧: ١٤٧ سیرک کوچک یخچالی ١٧٠٠ میراحمدی و همکاران ، ١٣٩٠: ٦٥ </TD> <TD>مرکز </TD> <TD>شیرکوه رودبارک </TD> <TD>یخچال قدیمی ٣٢٠٠ میراحمدی و همکاران ، ١٣٩٠: ٦٥ سیرک یخچالی میراحمدی و همکاران ، ١٣٩٠: ٦٥ </TD> <TD>زاگرس </TD> <TD>زردکوه </TD> <TD>یخرفت جبهه شمالی ٢٦٠٠ رامشت و شوشتریزاده ، ١٣٨٣: ١٢٢ یخچال کوچک فعلی و آثار یخبندان قدیمی ٣٠٠٠ زمردیان ،١٣٨١: ٤١ حدپایین زبانه یخچال های قدیمی ٣٢٠٠ یمانی، ١٣٨٦: ١٢٧ </TD> <TD></TD> <TD>قلیان کوه </TD> <TD>سیرک یخچالی ٢٤٤٠ جداری عیوضی، ١٣٧٤، ٧٤ </TD> <TD></TD> <TD>اشتران کوه </TD> <TD>سیرک یخچالی لرستان ٣٨٠٠ جداری عیوضی، ١٣٧٤، ٧٤ سیرک یخچالی جنوب غرب ازنا ٣٠٠٠ </TD> <TD></TD> <TD>آریابابا </TD> <TD>یخچال بروژکن ،رشیدچال ، کوس ،آبخورده ،کوپر اصغری مقدم ، ١٣٨٣: ١٢٥ </TD> جدول ٢- روش های برآورد ارتفاع برف مرز روش توضیحات رفرنس نصف در آن میانـگین ارتـفـاع سطح یخچال کنـونی حد برفی دائـم محـسوب می (کوروسکی نقل از هوم لوم ، ارتفـاع شود (1988 رایت ارتفاع خط %٦٠ سیرکهای شناخته شده در نقشه های توپوگرافی (انتظاری، ١٣٩٠) شیب _جهت با توجه به جهت جغرافیایی شیب و مقدار آن بر حسب درصد، در کل ایران (جعفری، ١٣٩٢) با ١٦ ایستگاه فراروی شهر همدان ، کوهستان منفردی از شاخه های خاوری زاگرس مرکزی با عرصه ای به وسعت ١٣٧٥ کیلومتر مربع ، بزرگ ترین پدیده گرانیت زایی دوران سوم زمین شناسی، بر اثر نفوذ توده های آذرین در نهشته های بازمانده از دوران پیشین ، بوجود آمده است ."