چکیده:
در سراسر دوران ايلخانان، چگونگي ارتباط با مماليك مسالهاي جدي بود. اهميت راهبردي قلمرو مماليك و نقش ويژهاي كه درياي مديترانه به اين مناطق بخشيده بود؛ مغولها را از ابتداي آمدن هولاكو به اين مناطق كشانيد؛ آنان جزيره و بخشي از شام را به سرعت متصرف شدند. برتري مماليك در عين جالوت موجب شد كه ايلخانان راهبرد نظامي و اقتصاد غارتي را در مقابله با مماليك در پيش گيرند؛ راهبرد نظامي آنها چندان قرين موفقيت نبود. بنابراين، ايلخانان جانشين غازان با واقعگرايي و بهرهگيري از آمادگي رقيب سعي بر آن نمودند كه راهبرد سياسي و فرهنگي را جايگزين راهبرد نظامي كنند و به جاي تقابل، تعامل با مماليك را در دستور كار قرار دهند. نوشتار حاضر، ضمن بررسي دو دسته عوامل بازدارنده و هموار كننده مناسبات مسالمتآميز دو دولت در اين عهد، زمينهها و چگونگي اين دگرگوني تاكتيكي را مورد كنكاش قرار ميدهد. حاصل تحقيق حاكي از اين است كه در پرتو شرايط ساختاري كه هر دو حكومت ايلخانان و مماليك با آن مواجه بودند ميان دو دشمن ديرين، پيمان صلح منعقد شد و دو حكومت مسلمان به همگرايي رسيدند.
خلاصه ماشینی:
"بـه خصـوص ارمنسـتان مسـأله ای جـدی بـودونظـربـه عملکـردضـداسـلامی ارامنـه درهمراهـی بـامغـول نامسـلمان درمـواردی چـون فتـح بغـدادوفتـح آغازیـن شـام )ابنکثیـر، ١٣٥۰،ج ١٣:٢٤١؛مقریـزی ،١٣٥٥،ج ١،ق ٢:٤٢٥(والبتـه جایـگاه راهبـردی ایـن منطقـه در دهانـه دریـای مدیترانـه کـه بـرای هـردوحکومـت مهـم بـود،طبیعـی مینمـودکـه ارمنسـتان نقــش تعیینکننــدهای درتقابــل ایلخانــان وممالیــک داشــته باشــد.
در ایـن میـان اداره مسـتقیم آناتولـی ازسـوی امـرای ایلخانـی درپـی نابـودی حکومـت تشـریفاتی ســلاجقه درزمــان الجایتــو،فراهــم شــدن زمینه هــای فعالیــت بیش تــردســته های مختلــف قبایـل ترکمـن -کـه موجبـات زوال موقعیـت ایلخانـان درروم رادرپـی داشـت -وهجومهـای مکـررمملـوکان بـه ارمنسـتان بـه بهانـه »جهـاد"اختلافـات موجـودراتشـدیدمیکـرد.
علـت هجـوم ممالیـک / بـه ایـن شـهرهاعـدم ارسـال مقـرری سـالانه بـه شـام بـود)مقریـزی ،١٣٥٥،ج ٢،ق ١:١٤٧(کـه البتـه منابـع مشـخص نمیکننـدکـه شـهرهای مذکـورکـه تحـت تابعیـت ایلخانـان بودهانـداز چــه زمانــی بــه مملــوکان خــراج میپرداخته انــد.
وی کــه درســه مرحلــه بــه حکومــت رســیدو دورانـی طولانـی رادررأس حکومـت مملـوکان گذرانیـد،بـرای بـه قتـل رسـاندن مملـوک فـراری »قراسـنقر"چنـدبـارفداییـان اسـماعیلی رابـه ایـران اعـزام کـرد.
مناســبات حســنه وبلندمــدت فرمانروایــان دشـت قبچـاق بـاسـلاطین مملـوک کـه دسـتگاه حاکمـه ایلخانـی نمیتوانسـت آنهـارانادیـده بگیـردوروابـط آرام کنونـی بـاایشـان رابـاکشـمکش روبـه روسـازد)رضـوی ،١٣٩۰:٥٣-٨١(؛ خاطــره شکســت های چندبــاره درخطــه شــام وازجملــه ناکارآمــدی سیاســت های نظامــی غــازان مســلمان درایــن منطقــه کــه ازبرتــری سیاســی –نظامــی مقبولیــت بیش تــرممالیــک ناشـی میشـد)رضـوی ودیگـران ،١٣٩۰:٨٣-١۰٧(؛عافیت طلبـی شـخص الجایتـو،جوانـی جانشـین اووتمایـل بـه ادامـه سیاسـت های پـدروابتـکارعمـل کارگـزاران مسـلمان کـه درپـی ترمیـم گسسـت طولانیمـدت مناسـبات سیاسـی ،اقتصـادی وفرهنگـی دوقلمـروبـابهرهگیـری اززمینه هــای مســلمانی ایلخانــان بودنــدازجملــه ایــن مواردنــد."