چکیده:
مقدمه: یکی از زمینههای ناپایداری توسعه شهری به ویژه در کشورهای در حال توسعه گونهای از سکونتگاها با مشکلات حاد و در حال گسترش فزایندهی موسوم به اسکان غیررسمی، سکونتگاههای خودرو و فاقد مقررات نام برد که با رشد شهرنشینی شتابان ظاهر شده و به موازات افزایش جمعیت شهری در دنیا دامنگیر شهرها شده است و مشکلات و نابرابریهای زیادی در ابعاد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و... در کلانشهرها به همراه داشته است، لذا نیازمند اتخاذ تدابیر ویژه و راهکارهایی در برنامهریزیهای شهری است. راهکارهای ارائه شده در جهت چارهجویی، از حذف و تخریب تا بهسازی و توانمندسازی این سکونتگاهها تنوع داشته است. لذا در گذر زمان و با شکست رویکردهای گذشته در جهت چارهجویی سکونتگاههای غیررسمی، در رویکردهای نوین توانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی تاکید زیادی بر تقویت سرمایه اجتماعی و استفاده از این سرمایه جهت بسیج چهار نوع دیگر سرمایه (سرمایه انسانی، سرمایه طبیعی، سرمایه مالی و سرمایه فیزیکی) شده است. بنابراین راهبرد توانمندسازی امروزه در ادبیات ساماندهی اسکان غیررسمی در دنیا جایگاه بالایی دارد. توانمندسازی، زمینهسازی برای ارتقای شرایط اجتماع محلی از راه گسترش و بکارگیری ظرفیت موجود است. بخش غیررسمی از توانمندی فراوانی در برنامهریزی و ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی برخوردار است و ساماندهی آن میتواند منافع زیادی را برای بازیگران عرصه شهری، به ویژه کم درآمدان و نیز مدیریت شهری در برداشته باشد.
روش: روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری دادهها پیمایشی است. دادههای بهدست آمده از طریق پرسشنامه، با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفته و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصله از آزمونپیرسون، T- test تک نمونهای و ANOVA استفاده شده است.
یافتهها: یافتههای تحقیق نشان میدهد که شاخص مشارکت در بعد (زیست محیطی)، شاخص همکاری در بعد (کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی)، شاخص شبکههای رسمی و غیررسمی در بعد (کالبدی، اجتماعی و زیست محیطی) در شرایط بالاتر از حد متوسط، شاخص مشارکت در بعد (کالبدی و اجتماعی)، شاخص اعتماد در بعد (کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی) و شاخص شبکههای رسمی و غیررسمی در بعد (اقتصادی) در حد متوسط و شاخص مشارکت در بعد (اقتصادی) پایینتر از حد متوسط قرار دارند. همچنین ارتباط معناداری بین تمام شاخصها و ابعاد توانمندسازی وجود دارد.
بحث: یافتههای پژوهش حاکی از آن است که یک ارتباط دو سویه بین توانمندسازی و سرمایه اجتماعی وجود دارد و هر عاملی که سبب سرمایه اجتماعی شود، توانمندسازی را نیز افزایش میدهد و بالعکس. بنابراین شرایط محلهی شیرآباد به عنوان یک نمونه از حاشیههای شهری ایران امکان استفاده از راهبرد توانمندسازی را از طریق سرمایه اجتماعی فراهم مینماید.