چکیده:
سفرنامهها منابعی هستند که با استفاده از آنها میتوان به بررسی مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، دینی، تاریخی، جغرافیایی، نوع لباس، خوراک و آداب و رسوم و غیره پرداخت. در میان سفرنامههای فارسی، سفرنامۀ ناصر خسرو را شاید بتوان دقیقترین منبع در نوع خود به شمار آورد. توصیف ناصر خسرو در این اثر از مکانها، جوانب مختلف را در بر میگیرد. یکی از این جنبهها توجّه به وضعیّت اقتصادی مناطق است. وی با دقّت، به توصیف اوضاع اقتصادی مناطقی که در طی سفر از آنها عبور کرده، از جمله وضعیّت تجارت، کشاورزی، صنعت و عوامل موثّر بر رشد اقتصادی شهرها و نیز شاخصهای رفاه مانند عمارت ها، تولیدات کشاورزی و مشاغل پرداختهاست. رونق و شکوفایی اقتصاد شهرها بیشتر به عواملی چون: تدبیر حاکمان، شرایط اقلیمی، رواج تجارت و تنوّع مشاغل بستگی داشتهاست. بر اساس توصیفهای ناصر خسرو، مصر از جهات مختلف، از اقتصاد و رفاه بهتری برخوردار و از نظر شکوه عمارتها، تنوّع محصولات و گوناگونی مشاغل در میان شهرها شاخص بودهاست. این تحقیق به روش کتابخانهای و اسنادی و تحلیل محتوا انجام گرفتهاست.
خلاصه ماشینی:
وی با دقت ، به توصیف اوضاع اقتصادی مناطقی که در طی سفر از آن ها عبور کرده ، از جمله وضعیت تجارت ، کشاورزی، صنعت و عوامل موثر بر رشد اقتصادی شهرها و نیز شاخص های رفاه مانند عمارت ها، تولیدات کشاورزی و مشاغل پرداخته است .
بر اساس توصیف های ناصر خسرو، مصر از جهات مختلف ، از اقتصاد و رفاه بهتری برخوردار و از نظر شکوه عمارت ها، تنوع محصولات و گوناگونی مشاغل در میان شهرها شاخص بوده است .
مقالۀ «مقدمه ای برفعالیت های اقتصادی مسلمین در مصر در قرن ٤ و ٥ هجری» چاپ شده در پژوهش نامۀ تاریخ ، ش ١، صص ١٤٧تا١٦٨ نیز به اقتصاد دورة فاطمیان پرداخته است .
ناصرخسرو پس از توصیف طرابلس این چنین مسجد آنجا را توصیف میکند: در میان شهر طرابلس مسجدی آدینه ، عظیم و پاکیزه و نیکو آراسته و حصین ، در ساحت مسجد قبه ای بزرگ ساخته و در زیر قبه حوضی است از رخام و در میانش فوارة برنجین و در بازار مشرعه ای ساخته است که به پنج نایژه آب بسیار بیرون میآید که مردم برمیگیرند و فاضل بر زمین میگذرد و به دریا درمیرود و این شهر تعلق به سلطان مصر داشت .
مقدسی تنیس را این گونه معرفی میکند: «در میان دریای روم و رودخانۀ نیل ، دریاچه ای هست که جزیره ای کوچک در حد خود دارد که همۀ آن به صورت یک شهر ساخته شده است .
(خوافی، ١٣٧٥ : ٣٤٩) ناصرخسرو این چنین معرةالنعمان را توصیف میکند: بازارهای او (معره النعمان ) بسیار معمور دیدم و مسجد آدینۀ شهر بر بلندی نهاده است .