چکیده:
تعليم و تربيت با رشد و كمال انسان و زندگي شايسته او سروكار دارد. ازآنجاكه انسان موجودي است پيچيده، تعليم و تربيت او نيز پيچيده و مستلزم تمهيد مقدمات فراوان و بهره گيري از روش هاي تربيتي موثر است. بدين روي، براي سامان دهي به تعليم و تربيت، بايد از منابع غني و باارزشي همچون قرآن كريم و اولياي دين و معصومان عليهم السلام استفاده كرد. اين تحقيق با هدف بررسي و تبيين روش هاي تربيتي مبتني بر پرورش بعد عقلاني در «صحيفه سجاديه» و با روش توصيفي ـ تحليلي صورت گرفته است. نتايج تحقيق بيانگر اين است كه «صحيفه سجاديه» جايگاه فوق العاده اي براي انسان قايل است. به همين دليل، برنامه ها و روش هاي تربيتي مطمئني براي تربيت انسان ها و سعادت و رستگاري بشر معرفي مي كند كه با به كاربستن آنها، انسان به سوي سعادت واقعي رهنمون مي شود. در اين زمينه، روش هاي تربيت عقلاني از جمله، تزكيه، تعليم حكمت، مشاهده، عبرت آموزي، تجربه اندوزي، پرسش و پاسخ و مانند آن از اين كتاب استخراج گرديده است.
خلاصه ماشینی:
"هدفهای تربیت عقلانی شامل پرورش قوه فهم آدمی نسبت به جایگاه خود در عالم هستی، تقویت قوه تحلیل برای شناخت رابطه انسان با سایر ابعاد خلقت، هدایت عقل به سوی تقویت اسرار خلقت، و نسبت آن با خالق هستی است (همان، ص 490).
بدینروی، توجه اساسی به پرورش این استعداد و موهبت الهی یکی از اهداف مهم تربیتی قلمداد میشود تا با نیل بدان، هدایت و رستگاری در دسترس انسان قرار گیرد؛ زیرا عقل راهنمایی است که فرد را به خیر و سعادت رهنمون میسازد.
امام سجاد علیهالسلام به عبرتآموزی و کسب تجربه از تاریخ اشاره میکند: «خدایا، از آنها به خاطر آنکه از دیار خویش دور شدند و از زندگی خویش و از وسعت و گشایش، به فقر و سختی درافتادند و برای اعزاز دین تو، آن ستمدیدگان بسیار رنج و تعب دیدند، قدردانی و سپاسگزاری فرما» (صحیفه سجادیه، دعای 4، فراز 8) از این قبیل است: هجرت پیامبر صلیاللهعلیهوآله (همان، دعای 2، فراز 16)؛ فتح مکه (همان، دعای 2، فراز 20)؛ جنگ بزرگ بدر (همان، دعای 27، فراز 11).
» طرح سؤال موجب تحریک فرد و رشد قوه عقلانی میگردد و در آیات قرآن مکرر به این موضوع اشاره شده است: «آیا کسی را که در لابهلای زینتها پرورش مییابد و به هنگام جدال قادر به تبیین مقصود خود نیست (فرزند خدا میخوانند؟)» (زخرف: 18).
به همین منظور، برای تقویت قوه عقلانی و نیل به هدف والای تربیت در مباحث گذشته، برخی از روشهای تربیتی از دیدگاه امام سجاد علیهالسلام ذکر شد: ـ روش «تزکیه نفس» که بهترین راه مقابله، کنترل نفس و مهار امیال، و حرکت در خلاف جهت رذایل و کسب فضایل است."