چکیده:
جغرافیای هر حکومتی ، در کنار عوامل گوناگون سیاسی ، اقتصادی ، دینی و غیره از مولفه های مـوثر در میزان اقتدار و نفوذ حاکمان میباشد. موقعیت جغرافیایی هر سرزمین و ناحیه ای بر رونـد تحـولات داخلی و خارجی هر حکومتی تاثیر عمیق و درخور توجه دارد که در این راستا مـیتـوان گفـت امـارت اردلان در دوره صفوی به دلیل واقع شدن در نقطه تلاقی دو امپراطوری صـفوی و عثمـانی از حالـت سکون خارج و در بطن و متن رویدادهای این عصر وارد گردید. بیداری و شکل گیـری حـدود و ثغـور اردلان و ورود آن در جریان رویـدادهای ایـن دوره تاحـد زیـادی معلـول موقعیـت جغرافیـایی و وزن ژئوپلتیکی آن بود که در قبض و بسط آن مولفه های گوناگون موثر بودند. در کنار این موقعیـت ویـژه ، عوامل سیاسی ، نظامی ، مذهبی و زبانی نیز در ارتقا جایگاه این امارت در عصر صـفوی دخیـل بودنـد. این مولفه سبب گردید امارت اردلان در این عصر در وسعت و توسعه ی ارضی خود مسـیر پـر فـراز و نشیب را طی نماید.
خلاصه ماشینی:
"این نوشتار در پی پاسخ به این پرسش است که چـه مولفـه هـا و عواملی در شکل گیری جغرافیای تاریخی اردلان در عصر صفوی موثر واقع بـوده اسـت ؟ بـا اتکـا بـه منابع دست اول و پاره ای منابع تحقیقاتی ؛ عوامل داخلی از شرایط سخت و صعب العبور جغرافیـایی و اختلافات درون خاندانی تا تهدیدات خارجی و صلحنامه های منعقده با عثمانی بـر جغرافیـای تـاریخی اردلان در عهد صفویه موثر بود.
شرایط سخت و صعب العبور موجب گردیـد تـا اردلان از وابسـتگی کامـل و مطلـق بـه دربـار و سیاست های شاهان صفویه فارغ باشد و جایگاه والی نشینی را بـرای خـود کسـب کنـد و از اسـتقلال نسبی برخوردار باشد که فقط گهگاهی مالیات به حکومت مرکزی پرداخت نماید١٣ پدیده هـای طبیعـی در تعیین حدود و ثغور این ایالت با ولایت همجوار بسیار تأثیر گزار بوده است و عامل تعیـین کننـده و مطمئنی برای پایان دادن تنش های مرزی طرفین به سمار میرفت .
حکومت عثمانی به دلیل درگیریهای مکرر با اروپائیان و جغرافیای وسیع و گسترده به منظور حفظ و تداوم هیمنه و برتری خود در برابر صفویه بخصوص در مواردی که در جبهه های غربـی خـود علیـه ممالک مسیحی در حال نبرد به سر میبرد تلاش نمود با قدرتمند ساختن بابان ها و افزایش اقتدار آنها در نواحی همرز با اردلان علاوه بر حفظ و حراست از قلمرو خود، بین النهـرین و راه تجـاری بصـره و عتبات عالیات را از گزند تهاجمات صفویان در امان نگهدارد."