چکیده:
در سرزمین ما ایران۱، به هرجا که برویم، پدیدههای دلکش و چشمنوازی خواهیم دید که بسیاری از آنها هم خوشایندند و هم سوالبرانگیز که چگونه پدید آمدهاند و اینکه چرا برخی از آنها تنهای تنهایند و تا فرسنگها دورتر، همانندی ندارند و برخی حتی در سراسر ایران زمین بیهمتایاند.دریغ است که این پدیدههای ریختاری طبیعی با همه زیبایی که دارند، از دیدگاه زمینشناسی پژوهیده نشوند. اگر خاستگاه، جایگاه و زادگاه آنها برای دیگران که در این زمینهها دانستهای ندارند، شناسانده شوند، بیگمان ارزش زمینشناسی و جایگاه راستین آن برای همگان روشن خواهد شد. تنگها۲ که در کوهها و بهویژه در سنگآهکها درست شدهاند خواه در آنها رودی جاری باشد و خواه خشک باشند، پدیدههایی هستند که بسیار نگاه برانگیزند. چنانچه از بالا و از نزدیکی لبهها به پایین نگاه شود، به راستی ترسناکاند، چون ژرفای برخی از آنها بیش از ۷۰ تا ۸۰ متر است. در حالیکه پهنای آنها گاهی از چند متر بیشتر نیست.این پدیدهها در سراسر ایران، بهویژه در کوهستان هزارتنگ (زاگرس)۳ فراواناند و بن پایه بود شدن آنها، توانایی حل شدن سنگآهکهاست که در راستای گسستگیها مانند مه درزهها و گسلهها و یا زونهای گسلهای بسیار آشکارتر و گویاتر میشود.آبهای روان (رودها) یا زیرزمینی با حل کردن سنگآهکها در درازنای چندین ده هزار سال، ریخت تنگها را تعیین کردهاند. درباره نزدیکترین تنگ به تهران که گردشگران بسیاری را به خود کشانده است، از چندین زمینشناس، پرسیدهام که شوربختانه یا نام آن را نشنیده بودند یا میدانستند، اما آن را ندیده بودند!در این نوشتار، سخن درباره تنگهایی است که نزدیک فیروزکوهاند و رود ساواشی از درون آنها بیرون میآید و پس از گذشتن از روستای جلیزجند، در جنوب آن به رودخانه۴ فیروزکوه میرسد که ترازپایه فرسایش۵ آن است. در این تنگها به روشنی میتوان نشانههای حل شدن سنگآهک به سن ژوراسیک (سازندلار) و همچنین گذر گسلهها و مهدرزهها، دیگ غول۶، آبشار چند پلهای۷، آبشار واریخته خاست۸ (که بیهمتاست) و ... را دید. در این نوشتار، چند نگاره از آنها گنجانیده شده و همه آنها در روز ۲۰/۷/ ۱۳۹۰ خورشیدی گرفته شدهاند
خلاصه ماشینی:
درباره نزدیکترین تنگ به تهران که گردشگران بسیاری را به خود کشانده است، از چندین زمینشناس، پرسیدهام که شوربختانه یا نام آن را نشنیده بودند یا میدانستند، اما آن را ندیده بودند!در این نوشتار، سخن درباره تنگهایی است که نزدیک فیروزکوهاند و رود ساواشی از درون آنها بیرون میآید و پس از گذشتن از روستای جلیزجند، در جنوب آن به رودخانه۴ فیروزکوه میرسد که ترازپایه فرسایش۵ آن است.
در این درازا جز ۳ و۲ کیلومتر میانی آنها دره بسیار تنگ میشود و پهنای آن در برخی جاها از ۳ متر نیز کمتر است و دیوارههای آن تا فرازای ۲۰۰ تا ۲۵۰ متری کشیده شدهاند.
درازای تنگ ساواشی نزدیک به ۵۵۰ متر است که از آبشار تا آغاز پهندره، سراسر آن در سنگآهکهای سازندلار (و شاید سازند تیزکوه) است و با همان فرایندهای سازنده تنگ واشی (توان حل شدن سنگ آهک، مهدرزهها و گسلهها و رود ساواشی و سیلابهای آن) پایهگذاری شده است.
این پهندره پس از پایانه تنگ ساواشی است و تا آغاز تنگ واشی نزدیک به ۳/۱ کیلومتر طول آن است نگاره ۱: گذر دره ـ رودخانه ساواشی و شاخه دست چپ آن که پهن و در راستای گسله واشی است (F۷) روی نگاره ماهوارهای نموده شده است.
در این دره ـ آبراهه، مهدرزههای کموبیش عمود نیز بهخوبی آشکارند، اما راستای آنها با محور تنگ بیشتر از ۷۰ درجه است و موازی گسله F۲ هستند ۹ ۲ ۱ ۳ ۵ Jl ۳ ۴ ۸ Jl ۶ حوضچه پای آبشار که درون توده واریخته سنگهاست.