چکیده:
قانون اساسی مهمترین سند قانونی یک کشور است. در ایران و در پسِ انقلاب 1357 و سقوط نظام دیکتاتوری، در پی استقرار نظامی نوین و مردمی، نظام جمهوری اسلامی برپا گشت و این پدیدار، مستلزم سندی راهبردی و ضابطهآور یعنی «قانون اساسی» بود. در این طیِّطریق در تقریر قانون مادر، افراد، احزاب و گروههای مختلف را بر آن داشت تا در تصویب سندی بنیادین کمر همّت بگمارند. مقاله پیش رو در پی ترسیم این مهم است که از پدیداری نخستین گامهای شکلگیری قانون اساسی تا تصویب مجلس خبرگان و تایید همهپرسی آن، احزاب، جمعیّتها، افراد و گروههای مختلف سیاسی و غیره، چه در متن و چه در حاشیه، چگونه و چه میزان نقشآفرینی نمودند. این بازهي زمانی سرانجام در وهلهي سوم، یعنی «مقطع بازنگری» نشان آخر را بر تارک خویش اندود و متن فعلیِ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران فرآیند این کشاکشها و تصمیمگیریهاست. همانگونه که در این متن به فرصت نگریستن نیز خواهد رسید، در بازهي دههي مزبور هرچه به پیش میرفت، از عِداد و گستردگی گروههای مختلف و متعدد کاسته میشد و بر دامنهي چهرههای منتسب به جریانی ویژه و خاص افزوده میگشت. همانطور که خواهیم دید در این روند حذفها، غالبا احزاب، گروهها و اشخاص خود نقش انکارناپذیری را ایفا نمودند و نهایتا در مقطع بازنگری اینبار میان گروههای اسلامی و مذهبی، تضارب آرا مشاهده میشد که البته هیچگاه تفاوت و تعدد دیدگاههای مقاطع پیشین را متبلور نساخت.
قانون اساسی یک سند جامع، مادر و بهمنزلهي حافظی سترگ در پاسداشت از حقوقِ جملگی افراد موجود در کشور با سلایق و اندیشههای گوناگون است. بدینسان چنین سندِ متعالی و شامخی، اجّل از آن است که جولانگهِ مانیفستیِ گروه یا حزبی خاص باشد. در این مقاله به این مقولهي مهم میپردازیم که چه میزان گروههای سیاسی در اندیشهي ایفاي این میزان از عدم جانبداری از موضعی خاص و پاکبازی در راستای حمایت از حقوق ملّت برآمدند. به جهت انسجام و یکپارچگی، مطالب تحت سه بازه، هم از حیث زمانی و هم از جهت بازیگردانی افراد و گروههای مختلف در شکلگیری قانون اساسی فعلی جمهوری اسلامی ایران، تقسیمبندی شده است.
خلاصه ماشینی:
"٢. در مقدمه ی این دستور آمده است : «از آنجا که پس از کسب ده سال تجربه ی عینـی از اداره امـور کشـور، اکثـر مسئولین و دست اندرکاران و کارشناسان نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران بر این عقیده اند که قانون اساسـی بـا این که دارای نقاط قوت بسیار خوب و جاودانه است ، دارای نقایص و اشکالاتی است کـه در تـدوین و تصـویب آن به علت جو ملتهب ابتدای پیروزی انقلاب و عدم شناخت دقیق معضلات اجرایی جامعه به آن توجـه نشـده اسـت ، ولی خوشبختانه مساله ی تتمیم قانون اساسی پس از یکی دو سال مورد بحث محافل گوناگون بوده اسـت و رفـع نقایص آن یک ضرورت اجتناب ناپذیر جامعه ی اسلامی و انقلابی ماست و چه بسا تاخیر در آن موجب بروز آفـات و عواقب تلخی برای انقلاب و کشور گردد و من نیز بر احساس و تکلیف شرعی و ملی خود از مدت ها قبـل در فکـر حل آن بودهام که جنگ و مسائل دیگر مانع از انجام آن میگردید؛ اکنون که به یاری خداوند بزرگ و دعـای خیـر حضرت بقیه الله (روحی له الفداء) نظام اسلامی ایران راه سازندگی و رشد و تعالی همه جانبه ی خود را در پیش گرفتـه است ، هیاتی را برای رسیدگی به این اصولی که ذکر میشود، تعیین میکنم تـا تاییـد آن را بـه آرای عمـوم مـردم شریف و عزیز ایران بگذارند»."