چکیده:
پديده «حلال بي»، يكي از انواع حلال كردن يا حلالي طلبيدن است كه در هر نوع جدايي، كه احتمال ديدار مجدد در آن بسيار كم باشد، مثل هنگام مسافرت هاي دور و خطرناك، يا در هنگام بيماري لاعلاج، يا در هنگام رفتن به اطاق عمل و غيره توسط افراد انجام مي شود و به نوعي تقاضاي بخشش رفتارهاي نابهنجار، اعمال و مظالم فرد را توسط اطرافيان به ويژه همسر فرد در پي دارد.
حلالي طلبيدن يا حلال كردن در دو سوي خط ارتباطي بين دو نفر رفتاري است بسيار پسنديده كه از گذشته هاي دور در جامعه ما اعم از شهر، روستا و عشاير رايج بوده و هنوز هم تا حدودي وجود دارد. آنچه در اين مقاله بررسي مي شود، كاركردهاي نوعي خاص از رفتار حلال كردن مرد فوت شده توسط همسر يا همسرانش است كه در مراسم خاكسپاري او انجام مي شود. مشاهدات محقق در منطقه شهرستان بهمئي نشان مي دهد كه شرايط، حالات، اعمال، ارتباطات، پيام ها و نمادهاي «حلال بي» در مجموع نوعي مكانيسم دفاعي اجتماعي را به وجود آورده است كه با كاركردهاي پنهان خودش در نظم بخشي و نظارت رفتار بين زن و شوهرها نقش بسيار مهمي را اجرا مي كند. به طوري كه مي تواند موجب پيشگيري و كاهش « زن آزاري » توسط شوهران در بين خانواده هاي اين طوايف شود.
خلاصه اين رفتار به اين صورت است كه وقتي مرد خانواده فوت مي كند بعد از تشييع جنازه، غسل، كفن و دفن، نماز ميت و بعد از اينكه جسد مرد متوفي را در قبر گذاشتند و قبل از اينكه روي جسد خاك بريزند، از همسر او تقاضا مي كنند كه كنار قبر بيايد، يا داخل قبر برود و در حضور حاضرين، شوهرش را حلال كند و در حقيقت اجازه بدهد تا روي جسد را خاك بريزند و قبر او را ببندند. مشاهدات انجام شده در منطقه بهمئي استان كهگيلويه و بوير احمد نشان مي دهد كه اين مراسم از كاركردهاي اجتماعي – فرهنگي بسياري برخوردار بوده است كه در اين مقاله بخشي از ان را مورد بررسي قرار داده ايم.
خلاصه ماشینی:
"فرایند این مراسم ، که از مشاهدات انجام شده در منطقه آغاجاری به دست آمده است ، به این صورت است که در مراسم خاکسپاری مرد بهمئی، معمولا همسر، یا همسران او، ابتدا دچار شوک شده و گریه و زاری بسیار میکنند ولی همین که او را صدا میکنند که بیاید مراسم حلال بی را اجرا کند و شوهر متوفی خودش را حلال کند، او که تا آن لحظه مشغول گریه و زاری است و دو طرف گونه های خودش را با ناخن مجروح کرده است و مرتب به سر و صورت میزند، به محض شنیدن دعوت به انجام حلال بی، گریه کردن و خودزنی را متوقف میکند و با بستن چادرش به شکل ضربدری به دور گردن و کمرش، ابتدا چند لحظه سکوت میکند و با حالتی کاملا جدی و با قدمهایی محکم و با نوعی بغض به صورتی که میخواهد برای انتقام برود، به کنار قبر، یا داخل قبر میرود و پس از یک نفس عمیق شروع میکند به بیان رفتارهایی که شوهرش با او داشته است .
محقق در مشاهدات مربوط به مراسم "حلال بی" و در مصاحبه هایی که با برخی افراد شاهد در این مراسم انجام داده است ، متوجه شده است که مراسم "حلال بی"، دارای کارکردهای متعددی است که از جمله آنها در سطح خرد میتوان به کارکرد نظارتی بر رفتار مردان بهمئی نسبت به همسرشان اشاره کرد، که با عنایت به این که در زمان مرگش رفتار او توسط همسرش و در حضور جمع مطرح میشود، لذا رفتاری را که مایل نیست بعد از مرگ در میان مردم مطرح شود، نسبت به همسرش انجام نمیدهد، یا اگر انجام بدهد، در همان زمان از زنش حلالیت میطلبد."