چکیده:
عبهرالعاشقين سرشار از صورخيال است. ذهن پوياي روزبهان موجب شده است گاه سلسلهاي از تشبيهات بههمپيوسته در اين اثر مشاهده شود كه در اين مقاله با الهام از نظريه «استعاره مفهومي» در قالب طرحي با عنوان «تشبيه حوزهاي» بررسي ميشوند. در تشبيه حوزهاي، عناصر و لوازم يك مجموعه در تطابق با عناصر و لوازم مجموعهاي ديگر قرارميگيرد؛ يعني يك تشبيه به عنوان تشبيه اصلي در راس است و تشبيهات ديگر كه همان اجزاء، لوازم يا ويژگي هاي هر دو مجموعه است، با عنوان تشبيهات فرعي موردتطابق و تشابه قرارميگيرد. پس از استخراج و تحليل جملات تشبيهي كه درباره عشق در عبهرالعاشقين آمده است، چنين دريافت ميشود كه در كل اثر بسياري از تشبيهات با يكديگر در ارتباطاند؛ به همين سبب، ساختار تشبيه حوزهاي بستري مناسب براي تحليل و بررسي تشبيهات اين اثر عرفاني است. طي اين پژوهش 44 تشبيه حوزهاي درباره عشق از عبهرالعاشقين استخراج و تحليل شد. همچنين عوامل شكلگيري تشبيهات حوزهاي در چهار گروه بدين شرح تقسيمبندي شدند: 1- تناسبات و ملازمات، 2- اجزا و اعضاي مشبهبه، 3- نتايج حاصل از مشبهبه و 4- ويژگي و صفات مشبهبه.
خلاصه ماشینی:
"باتوجه به دلایلی که ذکر میشود، نمی توان تشبیه حوزه ای را با کلان استعاره ها اشتباه گرفت : ١- تشبیهات و استعاره های اصلی که در مقالۀ حاضر بررسی شده است ، در متن مستتر نیست تا از آن خرده استعاره برخیزد، بلکه به وضوح ، نویسنده عشق را در قالب تشبیه بلیغ ، استعاره یا انواع دیگر تشبیه به چیزهایی از قبیل شراب ، پرنده ، سلطان ، گوهر و دریا تشبیه کرده است ؛ ٢- عشق در عبهرالعاشقین موضوع اصلی اثر است ، اما نویسنده برای عشق ، یک استعارة کلی درنظرنگرفته است که حاکم بر کل متن باشد و در لایه های زیرین آن جریان داشته باشد و باعث خلق استعاره های خرد دیگر شود و در قسمت های مختلف ، عشق را به صورت های گوناگون تصویرسازی کرده است و همین نکته ، عامل ازدحام تصاویر متعدد عشق در اثر مذکور است ؛ ٣- آنچه در این مقاله بررسی شد، فقط استعاره در معنای بلاغت غربی نیست و تشبیهات را نیز دربردارد.
٣- نتایج حاصل از مشبه به : از بررسی تشبیهات حوزه ای عشق چنین برمیآید که گاه مشبه به چیزی یا موضوعی است که حاصل و نتیجه ای دارد و نویسنده با درنظرگرفتن این نتایج ، تشبیهات فرعی جدیدی خلق کرده است ؛ برای نمونه ، در تشبیه عشق به آتش (همان جا) برجانهادن خاکستر به عنوان نتیجۀ آتش ، با برجانهادن غم و اندوه ٧٤/ ادب فارسی ، سال ٦، شمارة ١، بهار و تابستان ١٣٩٥، شمارة پیاپی ١٧ به عنوان نتیجۀ عشق در تشابه و تقابل است ."