چکیده:
از جمله آموزههای اعتقادی که جایگاه ویژهای در نظامنامه تشیع دارد، و قوامبخش مذهب، کلید فتح ابواب معارف دین و از شاخصهای تمایز شیعه از دیگر مذاهب اسلامی است، مسئله امامت با ویژگیهای منحصر به فرد آن است. علم امام (ع) یکی از مسائلی است که همزمان با پیدایش اصل امامت، محل توجه و عنایت امامیه واقع شده است. در طول تاریخ علم کلام، در پذیرش کلی علم امام اختلافی بین علمای امامیه با رویکردهای مختلف وجود نداشته است. با این حال، این مسئله در تاریخ خود تحولات و تطوراتی داشته که این تحولات ناشی از نگاههای متفاوت با رویکردهای مختلف به مسائل جانبی علم امام است. در مقاله پیشِ رو، منابع علم امام (ع) را، از نگاه عالمان دو مدرسه کلامی قم و بغداد، که با دو رویکرد متفاوت به مسائل کلامی نظر کردهاند، برمیرسیم تا با توجه به تبیین دوگانه آنان، نشان دهیم که اختلافی بین پیروان این دو رویکرد درباره منابع علم امام وجود ندارند.
خلاصه ماشینی:
رویکردهای کلامی محدثان و متکلمان در تبیین منابع علم امام محمدحسن نادم* چکیده از جمله آموزههای اعتقادی که جایگاه ویژهای در نظامنامه تشیع دارد، و قوامبخش مذهب، کلید فتح ابواب معارف دین و از شاخصهای تمایز شیعه از دیگر مذاهب اسلامی است، مسئله امامت با ویژگیهای منحصر به فرد آن است.
منابع میراثی، منابعی است از جانب پیامبر (ص) که از آنها با روشهای گوناگون، علم در اختیار امام علی (ع) قرار گرفته است و امامان (ع) نیز یکی پس از دیگری به یکدیگر منتقل کردهاند.
او این نوع آموزش را از منابع علم گستردهٔ امام علی (ع) و دیگر امامان (ع) دانسته است (همان: 222 و 238).
به مضمون چند نمونه از روایات صدوق دربارهٔ علم موروثی امامان (ع) اشاره میکنیم: تمام علم امام (ع) از سوی خدا و رسول او است (همو، 1395: 2/661)؛ علم هر کدام از امامان (ع) از امام پیش از او گرفته شده تا اینکه این سلسله به پیامبر اکرم (ص) میرسد (همو، 1398: 309)؛ پیامبر (ص) شهر علم و علی (ع) به منزلهٔ درب آن است (همو، 1380: 15).
شیخ صدوق (1395: 2/353؛ همو، 1372: 1/213) هم، دربارهٔ این کتابها با صفار و کلینی همداستان است؛ برای نمونه، وی از ابوبصیر نقل میکند که امام صادق (ع) فرمود: «در دستهٔ شمشیر رسول خدا (ص) کتاب کوچکی بود.
شیخ طوسی چند روایت دیگر هم نقل میکند که طبق آنها، پیامبر اکرم (ص)، علی (ع) را معدن اسرار، درب شهر علم، خازن علم خود و کسی خطاب میکرد که احکام شریعت از او گرفته میشود (همان: 118).
شیخ مفید (1413 الف: 319) روایاتی را نقل کرده است که در آنها، امام علی (ع) از کیفیت شهادت خود و یارانش خبر داده است.