چکیده:
توجه به مضامین معرفتی و نکته های حکیمانه و بهره گیری از آن ها در رفتارهای فردی و اجتماعی از جمله
وسایل مطمئنی است که فرد را به مرتبة کمال رهنمون می گردد. این حقیقت، بسیاری از سخنوران و نویسندگان قلمرو ادب فارسی را بر آن داشته تا به بیان نکته های معرفتی و آموز ههای حکیمانه بپردازند.
دیوان حکیم ناصر خسرو قبادیانی نیز از جمله آثار گران قدری است که به زیور نکته های حکیمانه و تربیتی
آراسته شده که در این نوشتار به اختصار به نکاتی چون طاعت پروردگار، شکر و سپاس حق، توجه به شریعت،
خردگرایی، طلب دانش و ... پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"٢٢) نیز می گوید: طعام جان سخن باشد، سخن جز پاک و خوش مشنو ازیرا چون نباشد خوش طعام و پاک ، بگزاید ز دانا ای پسر نیکو سخن را گر بیاموزی به دو عالم ترا هم خالق و هم خلق بستاید بی بهرة از سخن نیکو را فردی بی فایده و سربار دانسته که حیاتش ضرورتی ندارد: و گر مر خویشتن را از سخن بی بهره بپسندی مرا گر چون تو فرزندی نباشد بر زمین شاید (همان جا) سخن نیکو را از جمله ابزارهای دقیق و پر کاربرد سنجش آدمی و از اسباب کرامت او می داند: به بانگ خوش گرامی شد سوی مردم هزار آوا وزان خوارست زاغ ایدون که خوش خوب نسراید هزار آواز چون دانا همه نیکو و خوش گوید و لیکن زاغ همچون مرد جاهل ژاژ می خاید کلید است ای پسر نیکو سخن مر گنج حکمت را در این گنج بر تو بی کلید گنج نگشاید (همان جا) در عبارتی دیگر ضمن بیان فواید سخن ارزشمند از یک سو و آثار زیان بار گفتة رسوا و سخن نابجا از سوی دیگر، طریقة مناسب استفاده از ابزار شریف و گوهر پرارج سخن را یادآوری می کند؛ وی بر آن است که شکر نعمت والای زبان و سخن ، به کارگیری بجا و شایستة آن است : ترا سخن نه بدان داده اند تا تو زبان برافکنی به خرافات خندناک جحی سخن به منزلت مرکبیست جان ترا برو توانی رفتن به سوی شهر هدی در هدی نگشاید مگر کلید سخن همو گشاید درهای آفت و بلوی گهی سخن حسک و زهر و خنجرست و سنان گهی سخن شکر و قند و مرهمست و طلی (دیوان ."