چکیده:
کتاب مشهور منازل السایرین یکی از آثار مهم خواجه عبدالله انصاری معروف به پیر هرات از عرفای بزرگ اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری می باشد . خواجه در این کتاب منازل چندگانه ای را که عارف در طی مقامات خویش می باید به سرآورد، شرح می دهد . وی در این کتاب کوشیده است تا مراحل و مقامات سلوک را از بدایت تا نهایت به ترتیب و توالی تکاملی، در صد منزل، طرح و تنظیم کند، به گونه ای که هر مقام مکمل مقام پیشین باشد و سالک طریقت با احراز لوازم و شرایط هر مقام و سیر در درجات آن، شایسته ارتقا به مقام بالاتر گردد .
آغاز منازل، یقظه و بیداری از خواب غفلت است و اوج سیر و سلوک در نگاه خواجه رسیدن به وحدت و توحید
باری تعالی است و می توانیم بگوییم اگر رساله عملی صوفیانه ای با ساختار روشن و مشخص وجود داشته باشد، آن منازل السایرین است .
منازل السایرین مشتمل است بر : -1 دیباچه و مقدمه؛ -2 ده باب که هر باب شامل ده فصل است و هر فصل
شامل تعریف یک منزل و -3 یک خاتمه که در پایان منزل صدم در باب توحید آمده است .
خلاصه ماشینی:
"بخش اول بدایات است که باب اول آن یقظه یا بیداری نامیده می شود سالک می بایست از خواب غفلت بیدار شده و حرکت و تلاش را آغاز نماید و این کار در شخص تحقق نمی یابد مگر اینکه به نور عقل و معرفت مجهز شده باشد.
باب هشتم فقر می باشد که به معنای دوری از دیدن دارایی و اموال است ، زیرا که انسان مالک خود هم نیست چه رسد به اینکه مالک اشیاء دیگر باشد، و همه چیز به حق تعالی متعلق است و همچنین می بایست سالک دارای خود را ببخشد و بداند که در هیچ چیز اختیاری ندارد و همه چیز فانی است الا خداوند.
باب دهم ، مراد است یعنی برگزیدگانی که مورد لطف خداوند واقع شده وبه مقصود رسیده اند، بدینسان حق آنها را از ارتکاب گناه باز می دارد و موجب به دست آوردن کمال و سعادت آنها می شود و در نهایت آنها را برای خود خالص می سازد.
بخش ششم وادی ها هستند که باب اول آن احساس نامیده شده و به معنای این است که بنده قصد و نیت خود را با علم شریعت خالص کند و عمل خود را با آن منطبق سازد و هرگز از مشاهده حق جدا نشود.
باب هشتم تفرید است یعنی خداوند چیزی نیست جز وجود حق یعنی وجودی که به ذات ثابت و واجب و ظاهر است و تفرید نامی است برای خالص کردن اشاره به سوی حق ، به طوری که تنها مقصود حق تعالی باشد، یعنی سالک قصد و محبت و شهود خود را برای اتصال به حق خالص کند."