چکیده:
کتاب صبح الاعشی ، نوشتة قلقشندی (سدة ٩ ق/ سدة ١٥ م) که اصول نامه نگاری رسمی را در عصر مملوکی شرح می دهد، منبعی غنی برای مطالعات ادبورزی تاریخی ست . این مقاله با تکیه بر اصول ادبورزی لیچ و الگوی ادبورزی بیمن ، پرده از شیوههای رعایت ادب ــ که تابعی از روابط قدرت هستند ــ در نامه نگاری عصر مملوکی برمی دارد. نتایج نشان می دهد، الگوهای ادبورزی به کاررفته در این نامه ها با الگوی «تحقیر خویش و تعظیم مخاطب » هم خوانی دارد که بیمن از آن یاد کرده است . هم سویی این نامه ها با اصل شماره ٣ و ٤ از اصول شش گانة ادبورزی لیچ مشهود است و براساس آن، فرد تمام توان خود را برای ستودن طرف مقابل و تواضع هنگام ارتباط نشان می دهد. سازوکار «حذف »، «تعظیم مخاطب » و «ستودن» در این نامه ها مشهود است ؛ همچنین ، توجه به گفتمان دینی نیز برای حفظ احترام ضروری تلقی می شود و خالی بودن نامه از وجود این عناصر، نشانگر بی احترامی به مخاطب است . درنهایت ، تجلی توجه به گفتمان اجتماعی را می توان در موضوع هویت مستقل و هویت وابسته دید.
خلاصه ماشینی:
"پرسش هایی که این مقاله می کوشد بدان پاسخ دهد، اینکه در نامه نگاریهای این دوره، چه سازوکارهایی برای حفظ احترام استفاده می شده است ؛ آیا تجلی این سازوکارهای رعایت ادب، فقط محدود به واژههاست یا حوزة ساختار را نیز در برمی گیرد؟ نقش عوامل دینی و اجتماعی در این موضوع چیست ؟ ٢.
به گفتة هویلند و دیگران ٢٣ (١٣٠ :٢٠١٤) کنیه ، نامی افتخارآمیز در فرهنگ عربی تلقی می شد؛ بنابراین ، استفاده از کنیه در معرفی خود، در حکم تعظیم خویشتن بود و فرد برای آنکه ثابت کند منظوری نداشته و فقط برای تبیین هویتش این کار را کرده است ، پس از ذکر نام خویش ، از «المعروف بأبی فلان» استفاده می کرد (قلقشندی، بی تا، ج٦: ٣٥٠).
از دیگر عباراتی که برای ابراز بعد اطلاعرسانی نامه استفاده می شود، «یحیط علمه بذلک» و «فیعلم ذلک» که قلقشندی بر استفاده از نخستین عبارت تأکید می کند و می گوید که نشان از وسعت و گسترش علمی و دانشی مخاطب دارد؛ اما در دومی این موضوع لحاظ نشده است (همان: ٢٨٣).
افزونبراین ها، قلقشندی (همان: ٢٨١) معتقد است که برای خطابکردن یک مقام، اگر از عبارت «المسؤول» استفاده شود بهتر از «المستمد» است ؛ زیرا واژة نخست باعث می شود تا جایگاه مخاطب بالاتر نشان داده شود و ازسویدیگر، فرد درخواست کننده نیز بیشتر خود را تحقیر کند؛ ولی واژة دوم که مفهوم درخواست یاری را می رساند، یک نوع برابری را القا می کند."