چکیده:
داعی الدعاه شیعیان اسماعیلی، مویدالدین شیرازی هرچند مخفیانه به قاهره می رود، اما وجود همراهان ناپایدار بساسیری و تغییر پیاپی مواضع آنها بین بساسیری و سلاجقه، و عدم وفاداری کامل آنها به شیعیان اسماعیلیه، به همراه مشکلات ایجادشده برای یازوری، وزیر مستنصر فاطمی، بن مایه قطع ارتباط داعی الدعاه با بساسیری می شود. بساسیری نیز اگرچه اختصاصات خلیفه را به مصر می فرستد و به نام مستنصر خطبه می خواند، اما خلیفه عباسی را به منزله برگ برنده در حدیثهالفرات، نزد همراه اصلی خودش در فتح بغداد، یعنی قریش بن بدران، نگاه می دارد. حرکت بساسیری و اعلام خلافت فاطمیان؛ بیش از آنکه معلول وفاداری به شیعیان اسماعیلیه باشد، تقسیم و تسهیم منافع و قدرت سیاسی است. در عهدنامه ای که برای بساسیری به عنوان صاحب الجیش نوشته شده است، هیچ اشاره ای به تعهد شیعه اسماعیلیه ندارد. همچنین یک سان انگاری امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با المستنصر فاطمی برای بیان همکاری تعدادی از شیعیان امامیه با بساسیری، افزون بر نقض گزارش ابن اثیر، بیش از آنکه معلول تطابق اعلان یک امام حی در زمان خاص باشد، ناشی از ارتباط نسبی و طایفه ای بین مزید بن صدقه و بساسیری است. بنابراین، نظر برخی از مستشرقان همچون گرهارد هافمن، تی کانارد، و ناگل در این خصوص قابل تصحیح و تکمیل است.
خلاصه ماشینی:
"(صدرالدین بن علی ، ۱۴۰۵ق ، ص ۱۸) دور از ذهــن نیســت کــه تــوازن حســاس قــدرت در بغــداد بــین بساســیری و رئیس الرؤسا ابن مسلم ، از زمان تسلط سلاجقه بر ری دگرگون شد؛ چراکه ابن مسـلم در مقام وزیر سنی خلیفة عباسی القائم ، مرتـب بساسـیری را بـه ارتبـاط بـا شـیعیان اسماعیلی متهم می کرد و خلیفه را تحریص می نمود که با حذف بساسیری ، می تواند از طغرل بیک سلجوقی به مثابه سپر جدید و قوی سنی برای خلافت بهره ببرد.
(بسط بن جوزی ، ۱۳۸۹، ص ۳۶) اگرچـه سـابقة درگیری مستمر سنیان باب البصره با شیعیان امامیه ، از سال ۴۰۲ق و به ویژه به دلیـل استقرار شیعیان در بخش ثروتمند و تاجرنشین بغداد (کرخ ) جریان داشته اسـت ، امـا این طایفه امامیه بود که هزینة جنگ قـدرت بـین فاطمیـان و عباسـیان را در عـراق پرداخت کرد؛ از آن جمله کشتار و غارت منابع علمی شیعیان که با حمله به کتابخانة شیخ طوسی در ۴۵۰ق صورت گرفت (ابـن اثیـر، ۰ ۱۴۱ق ، ج ۸، ص ۸۰) شـیعیان امامیـه ، پیش تر حتی حاضر به ورود به جنگ قدرت و منازعه با سلاجقه نیز نبودند؛ تـا آنجـا که قوز سلجوقی در ۴۴۶ق به شیعیان امامی پناه آورد (سبط بـن جـوزی ، ۱۳۸۹، ص ۳۶/ شیرازی ، ۰ ۱۴۰ق ، ص ۱۷۸)؛ اما همین شیعیان امامیـه در سـال ۴۵۱ق قربـانی خشـونت بازگشت به قدرت سنیان پس از بساسیری شدند."