چکیده:
فعالیت های جدید باستان شناسی در جیرفت، در جنوب استان کرمان، علاوه بر کشف شواهد آغاز شهرنشینی، منجر به شناسایی مدارک فلزکاری، اشیای فلزی، شواهد معدن کاری کهن و سرباره های استحاله ی کان سنگ ها گردیده است. در مجموعه ی اشیای بازیافتی از حفاران غیرمجاز از منطقه ی معروف به «میل فرهاد»، در جنوب خاوری دشت جیرفت، یک سنجاق و دو میله مفرغی انتخاب و در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته اند. بر پایه ی مقایسه آن ها، با نمونه های مکشوف از کاوش های علمی باستان شناسی، قدمت آن ها به عصر مفرغ (اواخر هزاره ی چهارم و سوم ق.م.) برمی گردد. هدف نگارندگان شناخت آلیاژگری فلزات و مسائل فنی فلزکاری عصر مفرغ است که با پرسش هایی در زمینه ترکیبات عنصری و روش های ساخت، زنجیره تولیدی و عملکردی اشیا و سازوکارهای اقتصادی-اجتماعی جوامع عصر مفرغ منطقه مورد مطالعه دنبال شده است. تولید اشیا با روش های ذوب و قالب گیری و چکش کاری، دارا بودن زنجیره تولیدی و عملکردی در سطح منطقه ای و فرامنطقه ای و همچنین، وجود ساختار اقتصادی-اجتماعی و اداری پیشرفته در جوامع عصر مفرغ منطقه، پیش فرض های مقاله حاضر هستند. نگارندگان، با استفاده از روش متالوگرافی، روش های ساخت این اشیا را چکش کاری سرد و چکش کاری گرم، تشخیص داده اند. عناصر موجود در آخال ها، گوی چه ها و ناخالصی های این اشیا، با استفاده از روش های SEM-EDS و ICP-OES بررسی کمی و کیفی شدند. ترکیب اصلی این سه آلیاژ از نظر فنی، مشابه فلزکاری عصر مفرغ منطقه جنوب خاوری ایران است؛ سنجاق و یکی از میله ها، از نوع آلیاژ مس آرسنیکی و میله دیگر، از مس تقریبا خالص می باشد. دیگر عناصر شناسایی شده در آن ها، نظیر: آنتیموان، روی، قلع، سرب، استرانسیم، آهن و نقره، با نتایج آزمایش های شیمیایی کان سنگ های منطقه، هم پوشانی به نسبت دقیقی دارند. گونه شناسی این اشیا و تشابه فنی و ساختاری آن ها، روابط بین محوطه های باستانی منطقه ی جنوب خاوری ایران را با یکدیگر و همچنین، با سایر مراکز باستانی در فلات ایران و مناطق هم جوار، قابل تحلیل می سازد.
خلاصه ماشینی:
"نگارنـدگان ، بـا طـرح سـه پرسـش و فرضیـه ، اهـداف خـود را پی گیـری نموده انـد؛ اول ، ترکیبـات عنصـری ، نـوع آلیـاژ و روش هـای سـاخت اشـیای فلـزی مـورد مطالعـه چگونـه بـوده اسـت ؟ ایـن اشـیای فلـزی بـا روش هـای ذوب و قالب گیـری و چکـش کاری سـاخته شـده اند؛ ترکیبـات عنصـری آن هـا، مشـابه کان سـارهای فلـزی منطقـه اسـت و نـوع آلیـاژ آن هــا، مفــرغ بــا پایــه ی مس -آرســنیک می باشــد؛ دوم ، زنجیــره ی تولیــدی و عملکــردی ایـن اشـیای فلـزی در کدام یـک از حالت هـای منطقـه ای و یـا فرامنطقـه ای قابـل تفسـیر و تحلیـل اسـت ؟ ایـن اشـیای فلـزی از نظـر تولیـدی و عملکـردی در هـر دو حالـت منطقـه ای و فرامنطقــه ای قابــل تحلیل انــد؛ و ســوم ، ســاز و کارهــای اجتماعــی ، اقتصــادی و سیاســی جوامــع عصــر مفــرغ را در منطقــه ی جنــوب خــاوری ایــران ، به طــور عــام ؛ و حوضــه ی هلیــل رود، به طــور خــاص ؛ چگونــه می تــوان از راه مطالعــه ی فنــی ســنجاق ها و میله هــای مفرغــی بازســازی نمــود؟ به نظــر می رســد کــه تحلیل هــای فن شناســی ، ســاختاری و شــکلی روی اشــیای فلــزی مــورد مطالعــه ، وجــود ســازوکارهای اجتماعــی ، اقتصــادی و سیاسـی و پیچیدگی هـای اقتصـادی ، اجتماعـی و اداری را در جوامـع عصـر مفـرغ در منطقـه مـورد مطالعـه ثابـت نمایـد."