چکیده:
از جمله نقاط کلیدی در مطالعات باستان شناسی دوره اسلامی استان اردبیل، مناطق جنوبی آن شامل شهرستان های خلخال و کوثر است که به جهت موقعیت سوق الجیشی مناسب عامل ارتباط مناطق مرکزی ایران با دشت اردبیل، دشت مغان و منطقه ی قفقاز بوده است. در این راستا سوالات متعددی مطرح است که مهم ترین آن ها شامل، 1) چه مدارک باستان شناختی در زمینه ی اهمیت منطقه ی شهرستان کوثر و موقعیت مناسب ارتباطی این منطقه وجود دارد؟ 2) تاثیر موقعیت سوق الجیشی در تشکیل راه های تجاری و امکانات بین راهی شهرستان کوثر چیست؟ روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی ـ تحلیلی بوده و با استفاده از پژوهش های میدانی (بررسی، شناسایی و مستندنگاری یافته های باستان شناسی) و مطالعات کتابخانه ای (به ویژه متون مورخان و جغرافیانویسان دوره ی اسلامی) بوده است. مهم ترین راه های شناسایی شده در این شهرستان، جاده ی فرامرزی قفقاز و دو مسیر مواصلاتی گیلان و آذربایجان می باشد. مطالعه ی متون و یافته های باستان شناسی نشان می دهد «قاباق قلعه فیروزآباد» مهم ترین قلعه ی نظامی منطقه است؛ این قلعه از یک سو با برقراری امنیت زمینه های لازم برای ایجاد امکانات بین راهی متعدد در این شهرستان را فراهم و از این طریق باعث تسهیل و افزایش ارتباطات تجاری فرامنطقه ای این حوزه ی فرهنگی شده است. مکان گزینی قلعه های استحکاماتی در مناطق با موقعیت استراتژیک، از یک طرف با اهداف حفظ مالکیت خرد (درون منطقه ای) و از طرف دیگر با ایجاد امنیت راه های تجاری باعث حفظ منافع ملی و مالکیت کلان (برون منطقه ای) شده است. مهم ترین دستاوردهای پژوهش حاضر، شناسایی یک مسیر تجاری (جاده ی قفقاز) و دو مسیر مواصلاتی (بین آذربایجان و گیلان) و امکانات بین راهی مرتبط با آن ها، پل قیزکورپوسی، استراحتگاه قوش قایاسی، کاروانسرای آرپاچایی، کاروانسرای شاه عباسی و چندین راه نشان در منطقه است. نتایج پژوهش حاضر، نشان می دهند که الگوی پراکنش آثار دوره ی اسلامی منطقه ی مورد بحث، تحت تاثیر جغرافیای محیطی همچون معابر و رودخانه ها، راه ها و حفظ حاکمیت سرزمینی خرد و کلان قرار دارد.
خلاصه ماشینی:
"در ایــن راســتا ســؤالات متعــددی مطــرح اســت کــه مهم تریــن آن هــا شــامل ، ١) چــه مــدارک باستان شــناختی در زمینــه ی اهمیــت منطقــه ی شهرســتان کوثــر و موقعیــت مناســب ارتباطـی ایـن منطقـه وجـود دارد؟ ٢) تأثیـر موقعیـت سوق الجیشـی در تشـکیل راه هـای تجـاری و امکانـات بین راهـی شهرسـتان کوثـر چیسـت ؟ روش تحقیـق در ایـن پژوهـش از نـوع توصیفـی ـ تحلیلـی بـوده و بـا اسـتفاده از پژوهش هـای میدانـی (بررسـی، شناسـایی و مسـتندنگاری یافته هـای باستان شناسـی) و مطالعـات کتابخانـه ای (به ویـژه متـون مورخان و جغرافیانویسـان دوره ی اسـلامی) بـوده اسـت .
- چـه مـدارک باستان شـناختی در زمینـه ی اهمیـت منطقـه شهرسـتان کوثـر و موقعیـت مناسـب ارتباطـی این منطقـه وجـود دارد؟ - تأثیــر موقعیــت سوق الجیشــی در تشــکیل راه هــای تجــاری و امکانــات بین راهــی شهرســتان کوثــر چیســت ؟ - قلعـه ی فیروزآبـاد مـورد اشـاره در متـون تاریخـی در کجـا قـرار گرفتـه و مکان گزینـی آن بـا در نظـر گرفتـن چـه عواملـی بـوده اسـت ؟ - نقش قاباق قلعه ی فیروزآباد در تسهیل ارتباطات تجاری منطقه ای و فرامنطقه ای چیست ؟ روش تحقیق روش تحقیــق در ایــن پژوهــش ، بــا رویکــرد توصیفی-تحلیلــی بــوده و داده هــا براســاس پژوهش هــای میدانــی (بررســی، شناســایی و مســتندنگاری یافته هــای باستان شناســی) جمــع آوری گردیــده و از مطالعــات کتابخانــه ای به ویــژه اســتفاده از متــون مورخــان ، جغرافیانویســان دوره ی اســلامی جهــت تکمیــل مطالعــات اســتفاده گردیــده اســت ."