چکیده:
عصر سامانی، عصر زرّین و رستاخیز فرهنگ اسلامی ـ ایرانی و دوران شکوفایی ساختارهای بزرگ فرهنگ و تمدّن اسلامی ـ ایرانی است. این دوره در تاریخ فرهنگ ایران اسلامی، عصر خردگرایی است که اوج ساختار ساختارها در آن بوده است. شعر این دوره با رودکی بالیدن را آغاز کرد، کمکم اوج گرفت و شاعران بزرگ دیگری در پی او ظهور کردند. در این گفتار راز زیبایی، ساختارمندی و ماندگاری شعر رودکی بررسی شد و سرانجام مشخّص گردید که رودکی با قدرت کیمیاگرانة خود شعری آفریده که معماری زبان است. همچنین توانسته است تصویر عواطف انسانی را در زبان، موسیقایی کند. در این کار علاوه بر سهم زیاد خلّاقیت فردی شاعر، جایگاه تاریخی عصر اوج ساختار ساختارها نیز بسیار موثّر بوده است.
The Samanid era، known as the golden age of Islamic-Iranian culture، is considered as the blossoming period of the great structure of Islamic-Iranian civilization and culture. This chapter in the history of Iranian culture signifies the dominance of rationalism and humanism. It also marks the glorious days of the structure of structures. Poetry of this period، pioneered by Rudaki who is also considered as its father، increasingly reaches its climax and other great poets emerged after Rudaki. In this article، we explored Rudaki's poetry to find out the secret of its structure and everlasting beauty. Eventually we concluded that not only has the individual creativity of the poet played an important role in this matter- he had created، through his magical powers، a poetry which represents the architecture of language in itself and made human emotions musical through language- but also the historical role of the era in which the structure of structures was at its climax، played a very influential role in this regard.
خلاصه ماشینی:
واژههای کلیدی رودکی، شعر فارسی، ساختار ساختارها، خلاقیت فردی، نقش تاریخی 1ـ مقدمه زبان فارسی از روزگار رودکی تا کنون با جان ایرانیان درآمیخته است و سند هویت و ملاک تمییز و تمایز آنان از دیگران شده است.
همچنین در ایران و تاجیکستان، نشستهای علمی بسیاری در این باره برگزار و نکات سودمندی طرح شده است؛ اما در کمتر اثری چنان که باید به عوامل اصلی هنر شاعری رودکی و برتری ساختار شعر او توجه دقیق شده است.
این عصر درخشان تاریخ اسلام و ایران، عصر شکوفایی ادب نیز هست و تقریبا همة شخصیتهای برجستة ادب فارسی در این دوره ریشه دارند: نخستین شاعران بزرگ فارسی از رودکی تا فردوسی و خیام و حتی سرایندگان نامداری مانند سعدی و جلال الدین محمد مولوی و حافظ که البته شاعران واپسین این دوره هستند و در سرآغاز انحطاط ایران یا به تعبیری «پایان عصر زرین فرهنگ اسلامی» قرار گرفتهاند که با هجوم مغول در سراشیبی هبوط افتاد (طباطبایی، 1389: 353)، (زرینکوب، 1385: 221-227)، (زرینکوب، 1384).
در این گفتار، ساختار زیباییشناسانة شعر رودکی بررسی میشود تا مشخص شود هر اثر برجستة هنری، ترکیبی از «خلاقیت فردی هنرمند دریکسوی و نقش تاریخی اثر او از سوی دیگر» (شفیعیکدکنی، 1390: 608) است و هیچ اثری در تاریخ صرفا از خلاقیت فردی حاصل نیست؛ بلکه از نقش تاریخی نیز برخوردار است.
این تناسب و تعادل بین موضوع با صور خیال از عوامل دیگر زیبایی شعر رودکی است که لذت مضاعفی برای خواننده ایجاد میکند.