چکیده:
مسئله تأثیر مناجاتهای حضرت علی علیهالسلام در گستره تاریخ، بر صاحبنظران همه
شاخههای علوم، مسئلهای غیرقابل انکار است. در میان شخصیتهای اثرپذیر از سالک
عارفان، الهامپذیری «لسان الغیب» حافظ معرفت، مسئلهای خاص است که به طور مبهم،
در محافل علمی و ادبی مطرح شده است. نوشته حاضر الهامپذیری حافظ از امیر
عارفان علی علیهالسلام ، در مبانی معرفتی را به تصویر میکشد. اینکه حافظ از لحاظ مبانی
هستیشناختی، خداشناختی و جهانشناختی، و از جنبه شهودی ـ عرفانی، قدم جای
پای استاد عارفان نهاده مهمترین تصویر حاصل از این نوشته است؛ همان نکتهای که
داعیه خود حافظ نیز به شمار میرود.
از میان ظرایف عرفانی حافظ، چهار نکته ظریف معرفتی از الهامپذیریهای او از
ساحت علوی به بحث گذارده شدهاند: 1. ناز عارفانه عاشق به ساحت محبوب (محتوای
مناجاتها)؛ 2. عرصه حکومت عشق؛ 3. آتش عشق؛ 4. خضوع عارفانه.
خلاصه ماشینی:
"اما باید توجه داشت که ارتباط بین معارف دینی، ظاهری و ساده نیست و سخنانی از این قبیل، نظیر گفتار حضرت موسی علیهالسلام با خدا در کوه طور است؛ (1) چرا که اینگونه گفتارها در مقام بیان حقیقت والایی ارائه شده است که خواص از معرفتپیشگان آن را درک میکنند و آن هم عبارت است از اینکه امام علیهالسلام درصدد بیان هدایت شفاعتگونه اهل آتش میباشد؛ یعنی طبق روایات شیعی که ائمه اطهار علیهمالسلام وارد دوزخ میشوند و اهل آتش را شفاعت میکنند، امام علیهالسلام وارد دوزخ شده، بر همه اهل دوزخ اعلام خواهد کرد و به اطلاع همه خواهد رسانید که بدانید من خدا را همواره دوست میدارم و طریق هدایت همین است، و از میان اهل آتش، کسانی را که اندکی از نور فطرت در دلشان باقی مانده و ابراز عشق الهی کرده باشند از آتش رهایی خواهند یافت.
) پس عذر مرا بپذیر، ای با کرامتترین کسی که خطاکاران عذرشان را به سوی او میآورند!» (1) حافظ نیز زیبا و نغز این معنا را بیان کرده است: سهو و خطای بنده گرش اعتبار نیست معنی عفو و رحمت آمرزگار چیست؟ (2) از اینرو، حافظ سالک را به عرض نیاز و کوشش برای عذرخواهی توصیه میکند و امید خود را به رحمت و مغفرت الهی به نغز میسراید (که هر دو نکته با توجه به نکات معرفتی مناجات امام عارفان هستند): می صبوح و شکر خواب صبحدم تا چند؟ به عذر نیم شبی کوش و گریه سحری (3) *** دارم امید عاطفتی از جانب دوست کردم جنایتی و امیدم به عفو اوست."