چکیده:
راه ها از دیرباز نقش مهمی در شکل گیـری شـهرها و شـکوفایی تمـدن هـا داشته اند. شهر کرمانشاه در طول تاریخ به سبب اهمیت ارتبـاطی در قـرون قبل از اسلام با عبور جادة شاهی و در قرون پس از اسلام با عبـور شـاهراه خراســان از آن ، همــواره مــورد توجــه بــوده اســت . در دورة قاجــار راه کاروان رو خراسان ، که با عنوان «راه عتبات عالیات » مطرح میشود، نقـش مهمــی در توســعه و رونــق تجــارت ، صــدور و ورود کالاهــای خــارجی، تعاملات دولت های عثمانی و قاجار، عبـور زوار و حمـل جنـازه هـا داشـته است . موارد یادشده بر ضرورت توجه به موضوع دلالت دارد و با توجه به اینکه اهمیت راه عتبات عالیات و نقش آن در شکوفایی شهر کرمانشاه در دوره قاجار تاکنون بررسی نشده ، انجام پژوهشی مستقل در این زمینه لازم و ضروری است . بنابراین پـژوهش حاضـر مـیکوشـد اهمیـت راه عتبـات عالیات در شکوفایی و رونق شـهر کرمانشـاه در دورة قاجـار را بررسـی و مناسبات سیاسی دولت های قاجار و عثمانی را در زمینه برخورد با زائران و حمل جنازه ها تحلیل کند. نتـایج پـژوهش نشـان مـیدهـد کـه راه عتبـات عالیـات بـا کـارکردی چنـدمنظوره اعـم از تجـاری (صـادرات و واردات کالا)، مذهبی (زوار عتبات عالیات و حمل اجساد) و ارتباطی (کاروان رو) نقش مهمی در توسعه و شـکوفایی شـهر کرمانشـاه در دورة قاجـار داشـته است ؛ چنان که بـازار توسـعه یافتـه در مسـیر حرکـت کـاروان هـای عتبـات عالیات عامل مهم رونق شـهر در ایـن دوره بـوده اسـت . بـه علـت اهمیـت یادشده ، شـاهزادگان قاجـاری حـاکم کرمانشـاه پـس از تعامـل بـا دولـت عثمانی تمهیدات لازم را جهت امنیت زوار و تجار عازم عتبات عالیـات و بغداد فراهم مینمودند.
خلاصه ماشینی:
"نتـایج پـژوهش نشـان مـیدهـد کـه راه عتبـات عالیـات بـا کـارکردی چنـدمنظوره اعـم از تجـاری (صـادرات و واردات کالا)، مذهبی (زوار عتبات عالیات و حمل اجساد) و ارتباطی (کاروان رو) نقش مهمی در توسعه و شـکوفایی شـهر کرمانشـاه در دورة قاجـار داشـته است ؛ چنان که بـازار توسـعه یافتـه در مسـیر حرکـت کـاروان هـای عتبـات عالیات عامل مهم رونق شـهر در ایـن دوره بـوده اسـت .
پیشینه پژوهش اگرچه در خلال گزارش سیاحان و مورخان به راه ارتباطی عتبات عالیـات در دورة قاجـار و یا اهمیت شاهراه خراسان در قرون پس از اسلام که از کرمانشاه عبور مـی کـرد بـه صـورت پراکنده اشاراتی شده ، امـا تـاکنون پـژوهش منسـجمی دربـاره اهمیـت راه ارتبـاطی عتبـات عالیات و نقش آن در رونق و شکوفایی شهر کرمانشاه و مناسبات ایران و عثمانی در عتبـات عالیات صورت نگرفته است .
این منابع ، عموما به صورت پراکنده ، به ذکر شرایط راه عتبات عالیـات ، حمـل جنـازه هـا، رونـق گمرک کرمانشاه و تعاملات دولت های عثمانی و قاجار پرداخته اند؛ اما تـأثیر ایـن مناسـبات بر رونق شهر کرمانشاه و عتبات عالیات و توسعۀ تعامـل یـا چـالش شـیعیان ایـران بـا دولـت عثمانی تحلیل نشده است .
مسـائل مرزی و وجود ایلات و عشایر -که وضع تابعیت آنان نسبت به ایران یا عثمـانی همـواره در نوسان بود و گاهی به کاروان های زوار ایرانی (١٨٥ :١٩٩١,Nasiri) تعرض مـی کردنـد- و نیز اختلاف پیوستۀ پاشایان شهر زور و بغداد، دولت ایران را مجبـور بـه دخالـت در قلمـرو شرقی عثمانی می کرد که بعضا این دخالت ها به حمله نظامی به بغـداد، شـهر زور و نـواحی شرقی عثمانی منجر می شد، چنان که محمدعلی میرزا دولتشـاه حـاکم کرمانشـاه تـا آسـتانه تصرف بغداد پیش رفت ."