چکیده:
اخباریان به عنوان شاخه ای از فقهای شیعه با اکثریت ایشان، یعنی اصولیان در اعتبار برخی از منابع استنباط و طرق فهم احکام الله، اختلاف دارند. از جمله این که آن ها به بی اعتباری فهم انسان های عادی (= غیر معصومین (علیهم السلام)) از ظواهر قرآن، شهرت یافته اند. این پندار ایشان بر دو پایه اساسی متکی است؛ نخست، «روایاتی» که آن ها مدعی تواتر و ظهور آن در عدم حجیت ظواهر قرآن می باشند و دیگری، وجود «تقیید و تخصیص» و ورود «تجوز» به ظاهر اکثر آیات قرآن به گونه ای که آن را از حجیت ساقط می کند.
تامل در آثار و آراء اخباریان، بیانگر فراگیر نبودن این باور در میان ایشان و اعتقاد آن ها به تقدم کتاب بر دیگر ادله و لزوم انطباق آن با قرآن است و این خود، بهترین دلیل بر اعتقاد اکثریت ایشان همچون دیگر اصولیان بر حجیت ظواهر کتاب، پیش از ورود دلیل روائی محسوب می شود. در این مقاله کوشش شده است، ادله اخباریان بر این دیدگاه گردآوری و مورد نقادی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
(استرآبادی ، ١٧) می نویسد: «و من المعلوم تحقیقیة أن البراءة الاصلیة انما یثبت بها نفی الحکم الشرعی لا نفسه ، فیلزم من ذلک انحصار الدلیل علی الحکم فی اثنین و من المعلوم ان حال الکتاب و الحدیث النبوی لایعلم الا من جهتهم (علیهم السلام ) فتعین الانحـصار فـی احـادیثهم » (استرآبادی ، ١٧) آن گونه که از این سخنان برمی آید، او این اعتقاد یعنی «انحصار ادلۀ احکام در کتـاب و حدیث » را نیز بر نتافته و کتاب را غیر قابل فهم ، مگـر از ناحیـه ائمـه (علـیهم الـسلام ) دانسته است و بدین ترتیب ، مدارک احکام شرع را تنها در یک دلیل محدود می سـازد و به دیگر سخن ، معتقد به عدم حجیت ظواهر قـرآن در صـورت عـدم ورود دلیـل روایـی می باشد.
او دربارٔە مسألۀ فهم کلام سخنی دارد که تفـاوت دیدگاه های اخباریان را در این مورد کاملا آشکار مـی سـازد: «و لا خـلاف بـین أصـحابنا الاصولین فی العمل به فی الاحکام الشرعیة و الاعتماد علیه حتی صنف جملة منـه کتبـا فی الآیات المتعلقة بالاحکام الفقهیة و هی خمسمأة آیة عندهم و أما الاخباریون فالـذی وقفنا علیه من کلام متأخریهم ما بین افراط و تفریط فمنهم من منع شـیئا منـه مطلقـا حتی مثل قول "قل هو الله احد" إلا بتفسیر من اصحاب العصمة (صلوات الله علـیهم ) و منهم من جوز ذلک حتی یکاد یدعی المشارکة لاهل العصمة (علیهم السلام ) فـی تأویـل مشکلاته و حل مبهماته » (بحرانی ، ٢٧) چنان که از سخن ایشان برمی آید، برخی چنان جـادٔە افـراط را در ایـن زمینـه ، طـی کرده اند که فهم نصوص را نیز منوط به ورود دلیل روایی دانسته اند ـ البته ایـن عقیـده ، کم طرفدارترین عقیده در میان اخباریان محسوب می شود ـ و برخی دیگر، چنـان فهـم آیات را برای غیرمعصومین (علیهم السلام ) میسر دانسته اند که حتـی در آیـات مـشکل و مبهم قرآن نیازی به بیانات روایی ندیده اند.